การนอนไม่หลับ (อังกฤษ: insomnia) เป็นความผิดปกติของการนอนหลับซึ่งไม่สามารถนอนหลับหรือนอนหลับได้ไม่นานเท่าที่ต้องการ[1][2] แม้บางครั้งคำนี้ใช้อธิบายความผิดปกติที่แสดงโดยหลักฐานการนอนหลับที่ถูกรบกวนทางผลตรวจการนอนหลับ แต่การนอนไม่หลับมักนิยามโดยการที่ผู้ป่วยตอบคำถามใดคำถามหนึ่งนี้ว่าใช่ ได้แก่ "คุณประสบความลำบากในการนอนหลับหรือไม่" หรือ "คุณมีความลำบากในการนอนหลับหรือนอนหลับต่อไปหรือไม่"[2]ดังนั้นจึงมักถือว่าการนอนไม่หลับเป็นทั้งอาการและอาการแสดง[2][3]ของโรคที่ทำให้ประสบความลำบากในการนอนให้หลับหรือการคงการนอนหลับและคุณภาพของการนอนหลับเอาไว้ ซึ่งอาจเป็นโรคที่เกี่ยวกับการนอนโดยเฉพาะ (sleep disorder) หรือโรคจิตเวช หรือโรคอื่น ๆ ทางการแพทย์ก็ได้ ผู้ที่นอนไม่หลับมักจะมีความผิดปกติในการทำกิจวัตร (functional impairment) ยามตื่น การนอนไม่หลับสามารถเกิดได้ในทุกวัย แต่พบมากในผู้สูงอายุ[4] การนอนไม่หลับสามารถเกิดได้ระยะสั้น (อาจนาน 3 สัปดาห์) หรือระยะยาว (เกิด 3–4 สัปดาห์) ซึ่งสามารถนำไปสู่ปัญหาด้านความจำ ภาวะซึมเศร้า ความหงุดหงิดและเพิ่มความเสี่ยงโรคหัวใจและอุบัติเหตุที่เกี่ยวข้องกับรถยนต์[5]การนอนไม่หลับสามารถแบ่งเป็นการนอนไม่หลับปฐมภูมิและทุติยภูมิ หรือ ทั้งสองอย่างพร้อมกัน[6][7][8] การนอนไม่หลับปฐมภูมิเป็นความผิดปกติของการนอนหลับที่ไม่มีสาเหตุทางการแพทย์ จิตเวชหรือสิ่งแวดล้อม[9] ซึ่งอธิบายว่ามีอาการหลับยากยาวนาน (prolonged sleep onset latency) การรบกวนการคงการนอนหลับ (sleep maintenance) หรือประสบการนอนหลับไม่สดชื่น (non-refreshing sleep)[10]