ในสาขาจิตวิทยา ความไม่ลงรอยกันทางประชาน (อังกฤษ: cognitive dissonance) เป็นความตึงเครียดทางใจ (mental stress) หรือความไม่สบายใจประสบโดยบุคคลที่มีความเชื่อ แนวคิด หรือค่านิยม สองอย่างหรือมากกว่านั้น ที่ขัดแย้งกันในเวลาเดียวกัน หรือว่าได้ข้อมูลใหม่ที่ขัดแย้งกับความเชื่อ แนวคิด หรือค่านิยมที่มีอยู่[1][2]ทฤษฎีที่คิดค้นโดย ศ.ดร.ลีออน เฟสติงเกอร์ นี้ พุ่งความสนใจไปที่ความพยายามของมนุษย์ที่จะมีความกลมกลืนกันทางใจดังนั้น บุคคลที่ประสบกับความไม่กลมกลืนกัน คือ ความไม่ลงรอยกันทางประชาน มักจะรู้สึกไม่สบายใจ และเกิดแรงจูงใจที่จะลดระดับความไม่ลงรอยกัน และหลีกเลี่ยงทั้งสถานการณ์และข้อมูลที่จะเพิ่มความไม่ลงรอยกันนั้น[1]