ระบบกฎหมายคอมมอนลอว์ (อังกฤษ: Common law) เป็นกฎหมายซึ่งพัฒนาขึ้นโดยผู้พิพากษาผ่านทางการตัดสินคดีความของศาล และศาลชำนัญพิเศษอื่น ๆ มากกว่าผ่านทางพระราชบัญญัติของฝ่ายนิติบัญญัติ หรือการดำเนินการของฝ่ายบริหาร.[1][2] ระบบกฎหมายคอมมอนลอว์เป็นระบบกฎหมายที่ทรงอิทธิพลมากระบบหนึ่งของโลก ทั้งนี้เนื่องจากการขยายตัวของจักรวรรดิบริเตน ในระหว่างศตวรรษที่ 18 และ 19 ทำให้กฎหมายของสหราชอาณาจักร โดยเฉพาะกฎหมายอังกฤษ แพร่กระจายไปทั่วดินแดนอาณานิคม. ปัจจุบันมีประมาณการว่า ประชากรกว่า 1 ใน 3 ของโลกอยู่ภายใต้ระบบกฎหมายคอมม่อนลอว์ หรือภายใต้ระบบกฎหมายผสมกับระบบซีวิลลอว์.[3]"ระบบกฎหมายคอมมอนลอว์" เป็นระบบกฎหมายซึ่งให้น้ำหนักในการปฏิบัติตามคำพิพากษาที่มีมาก่อนเป็นอย่างมาก บนแนวคิดซึ่งเชื่อว่าจะเป็นการอยุติธรรมหากศาลจะมีคำพิพากษาที่แตกต่างกัน สำหรับคดีพิพาทซึ่งมีข้อเท็จจริงที่คล้ายคลึงกัน ทั้งนี้ด้วยเหตุผลที่ว่าคำพิพากษาเป็นที่มาประการหนึ่งของกฎหมาย (a source of law) ในระบบกฎหมายนี้. ด้วยเหตุนี้การตัดสินคดีในระบบ "คอมมอนลอว์" จึงไม่ได้เป็นเพียงการตีความกฎหมาย แต่มีผลเป็น "บรรทัดฐานทางกฎหมาย" (precedent) ที่ผูกมัดการตัดสินคดีในอนาคตตามไปด้วย ทั้งนี้ตามหลักการภาษาละตินที่เรียกว่า stare decisis แปลว่า "ยืนตามคำวินิจฉัย (บรรทัดฐาน) ต่อไป". อย่างไรก็ตาม หากศาลพบว่าข้อพิพาทในปัจจุบันเป็นข้อเท็จจริงที่ไม่เคยเกิดขึ้น หรือมีความแตกต่างอย่างชัดเจนกับข้อพิพาทในอดีตทั้งหมด (matter of first impression) รวมถึงไม่มีกฎหมายทางนิติบัญญัติที่จะปรับใช้แก่คดีได้ ผู้พิพากษาย่อมมีอำนาจและหน้าที่ที่จะสร้างกฎหมายโดยการริเริ่มเป็นแบบอย่าง ภายหลังจากนั้น การตัดสินคดีครั้งนี้จะเป็นตัวอย่างแก่การตัดสินคดีครั้งต่อไป ซึ่งศาลในอนาคตจะต้องยึดถือตามเป็นบรรทัดฐาน.ในทางปฏิบัติ ระบบคอมมอนลอว์เป็นระบบซึ่งมีความซับซ้อนยิ่งกว่าคุณสมบัติทั่วไปดังที่ได้กล่าวไว้ข้างต้น การตัดสินดำเนินดคีของศาลหนึ่งจะผูกมัดศาลในคดีต่อไปในเฉพาะเขตอำนาจศาลที่เกี่ยวข้องเท่านั้น. คำพิพากษาของศาลนอกเขตอำนาจ แม้จะตัดสินโดยศาลที่มีลำดับศักดิ์สูงกว่า ก็เป็นได้เพียงแต่ "บรรทัดฐานที่มีกำลังโน้มน้าว" (persuasive precedent) เท่านั้น. และกระทั่งภายในเขตอำนาจศาลที่กำหนดไว้ ศาลที่มีลำดับศักดิ์สูงกว่าก็ไม่จำเป็นต้องเดินตามแนวบรรทัดฐานที่ศาลระดับล่าง (lower courts หรือ inferior courts) วางไว้. นอกจากนี้ความเชื่อที่ว่าระบบกฎหมายคอมมอนลอว์เป็นระบบกฎหมายที่สร้างขึ้นโดยผู้พิพากษา ก็เป็นแนวความคิดที่ได้รับโต้เถียงอย่างมากในปัจจุบัน แม้ในแวดวงวิชาชีพกฎหมายในประเทศที่ใช้ระบบคอมมอนลอว์เอง, เช่น ในสหรัฐอเมริกา, ความคิดที่ว่า "ผู้พิพากษาสามารถสร้างกฎหมายเองได้" ถูกมองว่าเป็นความคิด หรือค่านิยมที่ขัดต่อหลักประชาธิปไตย ซึ่งถือว่าอำนาจทางนิติบัญญัติเป็นอำนาจอธิปไตยของปวงชนเท่านั้น. ดังนั้นหากผู้พิพากษาถือวิสาสะวินิจฉัยคดีในลัฏษณะที่เปลี่ยนผลการบังคับใช้กฎหมาย และมีผลกระทบต่อสังคมโดยรวม ซึ่งเป็นการใช้อำนาจก้าวก่ายกิจการทางนิติบัญญัติ การใช้อำนาจตุลาการในลักษณะดังกล่าวก็จะมีลักษณะเป็นการ "ตุลาการภิวัฒน์" (judicial activism). ตัวอย่างสำคัญของ judicial activism เช่น ในคดีประวัติศาสตร์ Roe vs. Wade (1973) ซึ่งศาลสูงสุดของสหรัฐอเมริกาพิพากษาว่าการลงโทษทางอาญาต่อการทำแท้งเป็นสิ่งที่ขัดต่อหลักวิถีทางที่ถูกต้องแห่งกฎหมาย หรือ Due Process ตามการแก้ไขเพิ่มเติมข้อที่ 14 ของรัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา. ระบบกฎหมายของอังกฤษถูกเรียกว่า "คอมมอนลอว์" เพราะในอดีตถือว่าเป็นกฎหมายที่ "ถือร่วมกัน" (common) ในศาลของพระมหากษัตริย์ทั่วประเทศอังกฤษ อันเป็นประเพณีปฏิบัติในศาลของพระเจ้าแผ่นดินอังกฤษ ในช่วงหลังจากการบุกรุกรานเกาะอังกฤษของชาวนอร์แมนในปี ค.ศ. 1066.[4]