นกกระเรียนมงกุฎดำ (อังกฤษ: Black Crowned Crane หรือ Kaffir Crane) เป็นนกในวงศ์นกกระเรียน พบในทุ่งหญ้าสะวันนาในทวีปแอฟริกาทางใต้ของทะเลทรายซาฮารา ทำรังในพื้นที่เปียกชื้น มี 2 ชนิดย่อยคือ B. p. pavonina พบในทางตะวันตกและ B. p. ceciliae พบในทางตะวันออกของแอฟริกานกกระเรียนชนิดนี้และญาติของมัน นกกระเรียนมงกุฎเทาเป็นนกกระเรียนที่สามารถเกาะคอนบนต้นไม้ได้ เพราะมีนิ้วเท้าหลังยาวพอที่จะจับกิ่งไม้ได้ ด้วยเหตุผลนี้จึงเชื่อว่านกกระเรียนสกุล Balearica เป็นสมาชิกที่คล้ายบรรพบุรุษของนกกระเรียนเป็นอย่างมากนกกระเรียนมงกุฎดำยาวประมาณ 1 เมตร ช่วงปีกว้าง 1.87 เมตร หนักประมาณ 3.6 กิโลกรัม นกกระเรียนมงกุฎดำกินหญ้า แมลง สัตว์เลื้อยคลาน และ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กเป็นอาหาร มันกำลังถูกคุคามจากการสูญเสียถิ่นที่อยู่และกำลังลดจำนวนลง โดยเฉพาะทางด้านตะวันตกของแอฟริกา