ประชาน[1]หรือ
ปริชาน[2]หรือ
การรับรู้[3](
อังกฤษ: Cognition)เป็น "การกระทำหรือกระบวนการทางสมองเพื่อให้ได้
ความรู้ความเข้าใจผ่าน
ความคิด ประสบการณ์ และ
ประสาทสัมผัส"
[4] ซึ่งรวมกระบวนการต่าง ๆ รวมทั้งให้สังเกตว่า ประชานของมนุษย์มีทั้งแบบ "ใต้สำนึก" และ "เหนือสำนึก" เป็นไปในเรื่องทั้ง "รูปธรรม" และ "นามธรรม" ทั้งแบบ "รู้เอง" (intuitive เช่นการรู้ภาษา) และแบบ "นึกคิด" (conceptual เช่นการรู้หลักภาษา)กระบวนการทางประชานทั้งใช้ความรู้ที่มีอยู่และสร้างความรู้ใหม่ ๆ กระบวนการนี้มีการวิเคราะห์ศึกษาในด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะเกี่ยวกับ
ภาษาศาสตร์ วิสัญญีวิทยา
ประสาทวิทยาศาสตร์ จิตเวชศาสตร์ จิตวิทยา การศึกษา ปรัชญา มานุษยวิทยา ชีววิทยา ระบบวิทยา
ตรรกศาสตร์ และ
วิทยาการคอมพิวเตอร์[5][
ต้องการหน้า]ซึ่งรวมกับการวิเคราะห์การศึกษาทางด้านอื่น ๆ จะสงเคราะห์ลงในสาขา
ประชานศาสตร์ ซึ่งเป็นสาขาวิชาอิสระในจิตวิทยาและปรัชญา แนวคิดเกี่ยวกับประชานสัมพันธ์กับแนวคิดทาง
จิตใจและ
เชาวน์ปัญญารวมทั้งสมรรถภาพของใจ (mental function) ความคิด/กระบวนการทางใจ และสภาวะของสิ่งที่มีเชาวน์ปัญญา (รวมทั้ง
มนุษย์ กลุ่มที่ร่วมมือกัน องค์กรมนุษย์ เครื่องกลที่มีอิสระอย่างสูง และ
ปัญญาประดิษฐ์)
[6]ดังนั้น คำจึงใช้ต่าง ๆ กันในแต่ละสาขายกตัวอย่างเช่น ในจิตวิทยาและประชานศาสตร์ คำว่า
cognition ปกติจะหมายถึงมุมมองเกี่ยวกับการประมวลข้อมูลทางจิตใจของบุคคลในสาขาจิตวิทยาสังคม
social cognition (ประชานทางสังคม) หมายถึงปฏิบัติการของมนุษย์ต่อข้อมูลเกี่ยวกับมนุษย์ซึ่งเป็นสัตว์เช่นเดียวกัน หรือแม้แต่ข้อมูลเกี่ยวกับสัตว์อื่น เพื่ออธิบายปรากฏการณ์ทางสังคมต่าง ๆ รวมทั้ง
ทัศนคติ การอธิบายเหตุของการกระทำหรือเหตุการณ์ (attribution) และพลวัตของกลุ่ม
[7]ส่วนในจิตวิทยาปริชาน (cognitive psychology) และวิศวกรรมประชาน (cognitive engineering) คำว่า
cognition ปกติหมายถึงการประมวลข้อมูลในใจหรือ
สมองของผู้เข้าร่วมหรือผู้ดำเนินการ
[6]กระบวนการทางประชานในเรื่องโดยเฉพาะบางอย่างอาจหมายสิ่งถึงที่เป็น
ปัญญาประดิษฐ์[8]ประชานเป็นเรื่องเกี่ยวกับกระบวนการคิดและการให้เหตุผล ซึ่งต่างจากการศึกษาแบบพฤติกรรมนิยม (Behaviorism) ที่มุ่งเน้นพฤติกรรมที่สังเกตได้เท่านั้น โดยมิได้สนใจกับกระบวนการคิดหรือกิจกรรมทางเชาวน์ปัญญาของ
มนุษย์ซึ่งเป็นสิ่งที่นักจิตวิทยาประชานพิจารณาว่าจำเป็นต้องศึกษาเป็นการให้ความสำคัญต่อปฏิสัมพันธ์ระหว่าง
สิ่งเร้าภายนอก (ที่ได้จาก
ประสาทสัมผัสต่าง ๆ) กับสิ่งเร้าภายในซึ่งก็คือ กระบวนการทางประชานที่ช่วยส่งเสริม
การเรียนรู้คำว่า "ประชาน" บางครั้งใช้ผิด ๆ เพื่อหมายถึง สมรรถภาพทางประชาน (cognitive abilities) หรือ ทักษะทางประชาน (cognitive skills)