พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ (5 เมษายน พ.ศ. 2357 - 22 ธันวาคม พ.ศ. 2415) มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้ากปิตถา ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 5 แรม 1 ค่ำ ปีจอ เบญจศก จุลศักราช 1176 ตรงกับวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2357 เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและเจ้าจอมมารดาอัมพา ทรงเป็นต้นราชสกุลกปิตถาในปี พ.ศ. 2394 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็น กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ และโปรดเกล้าให้ทรงกำกับกรมพระอาลักษณ์สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 5 เมื่ออาทิตย์ เดือนอ้าย แรม 7 ค่ำ ปีวอก จัตวาศก จุลศักราช 1234 ตรงกับวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2415 พระชันษา 59 ปี