มุมไบ (
อังกฤษ: Mumbai;
มราฐี: मुंबई ;
สัท.: /'mumbəi/) เดิมชื่อ
บอมเบย์ (Bombay) ที่ตั้งอยู่บนริมฝั่ง
ทะเลอาหรับใน
ประเทศอินเดีย ท่ามกลางชายฝั่งที่ทอดยาวกับภูเขาสูงที่ปกคลุมด้วยป่าเขตร้อนชื้นและป่าผลัดใบ มุมไบมีความสำคัญในฐานะเป็น
เมืองท่าที่สำคัญทางฝั่งทะเลอาหรับของอินเดีย และเป็นเมืองหลวงของ
รัฐมหาราษฏระ ในช่วงเวลาระหว่าง พ.ศ. 2230 – 2503 คำว่าบอมเบย์เป็นทั้งชื่อเมืองและชื่อรัฐที่เมืองบอมเบย์เป็นศูนย์กลาง โดยใน พ.ศ. 2230
บริษัทอินเดียตะวันออกของอังกฤษได้ใช้เมืองบอมเบย์เป็นที่ตั้งสำนักงานใหญ่ และสถาปนาเขตปกครองของตนเองขึ้น เมื่ออินเดียได้รับเอกราชใน พ.ศ. 2490 บอมเบย์ยังมีฐานะเป็นรัฐของอินเดีย จน พ.ศ. 2503 จึงแบ่งรัฐบอมเบย์ออกเป็นสองส่วนตามภาษาที่ใช้ คือบริเวณที่ใช้
ภาษาคุชราตตั้งเป็น
รัฐคุชราต และส่วนที่ใช้
ภาษามราฐีตั้งเป็น
รัฐมหาราษฏระ โดยบอมเบย์เป็นเมืองหลวงของรัฐมหาราษฏระ คำว่าบอมเบย์จึงหมายถึงชื่อเมืองเพียงอย่างเดียวที่ว่าของคำว่าบอมเบย์มีที่มาหลายอย่าง บ้างว่ามาจากชื่อเทพธิดาในท้องถิ่นคือมุมบาเทวี บ้างว่ามาจาก
ภาษาโปรตุเกส Bom bahia แปลว่าอ่าวที่ดี บอมเบย์มีลักษณะเป็น
เกาะเล็ก 7 เกาะที่เชื่อมรวมกัน ต่อมา ได้รวมเข้ากับเกาะซาลเซตต์ทางด้านเหนือ บริเวณนี้เป็นแหล่งที่อยู่ของมนุษย์มาแต่โบราณ บ้างว่าเกี่ยวข้องกับ
พระนางมุมบาเทวี ซึ่งเป็นเทพฮินดูประจำเมืองหมู่เกาะบอมเบย์ใน พ.ศ. 2077 ตกอยู่ภายใต้อำนาจของโปรตุเกสที่เข้ามาบุกเบิกการค้าทางทะเล ต่อมา เมืองนี้กลายเป็นสินสอดของ
ชาลส์ที่ 2 แห่งอังกฤษ เมื่อพระองค์อภิเษกสมรสกับเจ้าหญิงแคเทอรีนแห่งโปรตุเกสเมื่อ พ.ศ. 2204 และพระเจ้าชาลส์ที่ 2 ได้ให้บริษัทอินเดียตะวันออกของอังกฤษเช่าเกาะนี้ใน พ.ศ. 2011 ซึ่งทางบริษัทได้เข้ามาตั้งสำนักงานที่นี่เมื่อ พ.ศ. 2230 เมื่อการค้าเจริญรุ่งเรือง ทำให้บอมเบย์กลายเป็นเมืองที่มีการพัฒนาตามแบบตะวันตก และเป็นที่ตั้งของ
มหาวิทยาลัยบอมเบย์ ที่เป็นมหาวิทยาลัยแห่งที่ 2 ในอินเดีย และยังมีบทบาทในการเรียกร้องเอกราชเพราะเป็นที่ประชุมครั้งแรกของสภาคองเกรสแห่งชาติอินเดียเมื่อ พ.ศ. 2428