ราชวงศ์เหลียว (
อังกฤษ: Liao Dynasty;
ชี่ตัน: Mos Jælud;
มองโกล: Ляо Улс/Lyao Uls;
จีนตัวย่อ: 辽朝;
จีนตัวเต็ม: 遼朝;
พินอิน: Liáo Cháo)
[1] หรือเป็นที่รู้จักกันในชื่อ
จักรวรรดิชี่ตัน (
อังกฤษ: Khitan Empire;
ชี่ตัน: Mos diau-d kitai huldʒi gur;
มองโกล: Хятан (Khyatan) Гүрэн, Кидан (Kidan) Гүрэн;
จีนตัวย่อ: 契丹国;
จีนตัวเต็ม: 契丹國;
พินอิน: Qìdān Guó)
[2] เป็นชื่อจักรวรรดิหนึ่งในเอเชียตะวันออก มีอำนาจใน
มองโกเลีย ภาคตะวันออกไกลบางส่วนของ
รัสเซีย เกาหลีเหนือ และภาคเหนือของ
จีนส่วนในตั้งแต่ปี 907 ถึง 1125
จักรพรรดิเหลียวไท่จู่หรือเย่ว์ลู่ อาปาจี้ ข่านแห่งชาวชี่ตัน สถาปนาจักรวรรดินี้ขึ้นหลังจาก
ราชวงศ์ถังของประเทศจีนล่มสลาย และไม่ช้าไม่นานหลังก่อตั้งขึ้น ราชวงศ์เหลียวก็เริ่มขยายดินแดน โดยจักรพรรดิเหลียวไท่จู่ทรงเอาชัยเหนือพวก
พัลแฮ (Balhae) เป็นผลสำเร็จ พระเจ้าแผ่นดินองค์ถัด ๆ มายังทรงได้
สิบหกมณฑลของจีนไว้โดยใช้วิธียุแยงให้รัฐที่สามส่งการก่อกวนเข้ามา แล้วราชวงศ์เหลียวจึงคอยตีกิน ทำให้ราชวงศ์ถังอวสานลง และ
ราชวงศ์โครยอ (Goryeo) แห่งเกาหลี กับ
ราชวงศ์ซ่ง (Song) แห่งจีน ตกเป็น
เมืองออกของราชวงศ์เหลียวในที่สุด คำว่า "เหลียว" นี้ในภาษาจีนหมายความว่า ห่าง หรือไกลจุดเด่นของราชวงศ์เหลียว คือ ความตึงเครียดระหว่างจารีตประเพณีทางสังคมและการเมืองแบบชี่ตันกับแบบจีนซึ่งนำไปสู่วิกฤติการณ์ทางการสืบสันตติวงศ์ เพราะพระเจ้าแผ่นดินเหลียวฝักใฝ่คติ
บุตรหัวปีเป็นใหญ่ตามแบบจีน แต่ผู้ลากมากดีชาวชี่ตันส่วนใหญ่นิยมประเพณีที่ให้ผู้แข็งแกร่งที่สุดสืบเชื้อสาย ความแตกต่างกันระหว่างจารีตประเพณีชี่ตันและจีนนี้ยังเป็นเหตุให้พระเจ้าไท่จู่แห่งราชวงศ์เหลียวทรงตั้งการปกครองสองแบบขนานกัน ภาคเหนือซึ่งเป็นอาณาเขตชี่ตันให้ปกครองตามประเพณีชี่ตัน ภาคใต้ซึ่งประชากรส่วนใหญ่ไม่ใช่ชี่ตันให้ปกครองตามประเพณีจีน ความแตกต่างทางสังคมแบบชี่ตันกับแบบจีนยังได้แก่ บทบาทของบุคคลแต่ละเพศและยุทธวิธี ชาวชี่ตันเห็นว่า บุคคลเสมอภาคกันไม่ว่าเพศใด ขณะที่ประเพณีทางวัฒนธรรมจีนถือว่า สตรีต้องอยู่ในโอวาทบุรุษ ฉะนั้น หญิงชี่ตันจึงเล่าเรียนการรบ ทั้งยังจัดการทรัพย์สินครัวเรือน และดำรงตำแหน่งทางทหาร ทั้งยังไม่มีการคลุมถุงชน ตลอดจนสตรีไม่จำต้องครองความบริสุทธิ์ทางเพศไว้จนถึงการสมรสครั้งแรก กับมีสิทธิที่จะหย่าและสมรสใหม่ด้วยในปี 1125 ชาว
นฺหวี่เจิน (Jurchen) หรือชาว
แมนจูจาก
ราชวงศ์จิน จับกุมพระ
จักรพรรดิเหลียวเทียนจั้วแห่งเหลียวไว้ได้ และทำลายราชวงศ์เหลียวลงสิ้น แต่ชาวชี่ตันที่ยังเหลืออยู่มี
เยลฺวี่ ต้าฉือ (Yelü Dashi) เป็นผู้นำ พากันก่อตั้งราชวงศ์ใหม่เรียกว่า "
เหลียวตะวันตก" (Western Liao) ปกครองกันอยู่ในเอเชียกลางบางส่วนเป็นเวลายาวนานเกือบหนึ่งศตวรรษ ก่อนจะถูกทัพพระเจ้า
เจงกีส ข่าน (Taizu) แห่ง
ราชวงศ์หยวนของพวกมองโกล เข้ายึดครอง แม้ความสำเร็จทางวัฒนธรรมที่เกี่ยวเนื่องกับราชวงศ์เหลียวจะสลักสำคัญ กับทั้งเครื่องปั้นและศิลปวัตถุอื่น ๆ ก็มีอยู่ในพิพิธภัณฑ์และสถานสะสมต่าง ๆ เป็นจำนวนมาก แต่สภาพที่แท้จริงและขอบข่ายของอิทธิพลที่วัฒนธรรมเหลียวมีต่อพัฒนาการในระยะหลัง ๆ เช่น ด้านศิลปะการแสดงและการสังคีตนั้น ยังเป็นที่ถกเถียงกันอย่างยิ่ง