ฤๅษีทุรวาส หรือ ฤๅษีทุรวาสา เป็นภาคหนึ่งในการอวตารของพระอิศวร เป็นบุตรฤๅษีอัตริ กับนางอนสูยา มีฤทธิ์มากและอารมณ์ฉุนเฉียวง่ายอีกด้วย ครั้งหนึ่งไม่พอใจในการเฉยเมยของนางศกุนตลา มเหสีของท้าวทุษยันต์ กษัตริย์ผู้ครองกรุงประดิษฐาน(เมืองหลวงเก่า) บรรพบุรุษของท้าวศานตนุ จึงสาปให้ท้าวทุษยันต์ลืมคำสัญญาที่ให้กับนางจนหมดสิ้นแต่ในเรื่องนี้ ท่านฤๅษีพอใจในการปรนนิบัติดูแลของพระนางกุนตี และรู้อนาคตว่าจะมีสามีที่ไม่มีลูกได้ จึงให้มนตร์วิเศษเชิญเทพมาประทานโอรสแก่นาง ซึ่งต่อมาก็คือกรรณะและห้าพี่น้องปาณฑพนั่นเอง ในช่วงที่เหล่าปาณฑพ กำลังถูกเนรเทศ 13 ปี ฤๅษีทุรวาสและฤๅษีลูกศิษย์ราวๆ 500 ตน มายังหัสตินาปุระ ทุรโยธน์ได้ต้อนรับท่านฤๅษีอย่างดี ศกุนิออกอุบายโดยให้ทุรโยธน์ อาราธนาเชิญฤๅษีทุรวาส ให้ไปเยี่ยมพวกปาณฑพ เพื่อหวังจะให้พวกปาณฑพต้องคำสาปฤๅษีทุรวาส ในขณะนั้นในกระโจมของพวกปาณฑพไม่มีอาหารเหลืออยู่เลย เมื่อฤๅษีมาถึง พวกปาณฑพไม่มีอาหารจะถวาย แต่พระกฤษณะรู้ทันจึงมาหาพวกปาณฑพ และบอกให้หาอาหารอะไรสักอย่างมาให้ตนกิน พวกปาณฑพหาได้แค่เมล็ดข้าวเพียงเมล็ดเดียว พระกฤษณะ ก็กินข้าวเมล็ดนั้น ทำให้ฤๅษีทุรวาสและเหล่าลูกศิษย์อิ่มโดยทันที ฤๅษีรู้ว่าพระกฤษณะมาช่วยก็ไม่ได้ว่าอะไร ได้ให้พรพวกปาณฑพและเดินทางจากไป