สังสการ (saṃskāra) เป็น
พิธีกรรมเปลี่ยนผ่าน (rites of passage) ในชีวิตของมนุษย์ที่มีการบันทึกระบุไว้ในคัมภีร์สันสกฤตโบราณ หรือในอีกนัยหนึ่งอาจหมายถึงแนวคิดของ
กรรมในปรัชญาแบบอินเดีย
[1][2][3] คำว่า "สังสการ" นั้นแปลตรงตัวว่า "การนำมารวมกัน, การทำให้สมบูรณ์, การเตรียมพร้อม, การเตรียมตัว" หรือ "พิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์เป็นที่เคารพนับถือ" ในทั้งภาษาบาลีและภาษาสันสกฤตโบราณ
[4]คำว่าสังสการตามทฤษฎีเรื่อง
กรรม สังสการคือการจัดการ, ลักษณะทางพฤติกรรม ที่ปรากฏตั้งแต่การเกิด มีการพัฒนาและปรับปรุงไปตามเหตุการณ์ที่พบในชีวิต ที่มีอยู่เป็นรอยประทับบนจิตใต้สำนึก ตามแนวคิดด่าง ๆ ใน
ปรัชญาฮินดู เช่น
ปรัชญาโยคะ[3][5] รอยประทับที่สมบูรณ์แบบหรือผิดเหล่านี้มีอิทธิพลต่อธรรมชาติของบุคคลนั้นในการตอบสนองและสภาวะของจิตใจ
[3]ส่วนสังสการในอีกความหมายหนึ่งคือ
พิธีกรรมเปลี่ยนผ่านต่าง ๆ ที่มีอยู่อย่างหลากหลายใน
ศาสนาฮินดู,
ศาสนาไชนะ ศาสนาสิกข์ และ
ศาสนาพุทธ[2][6][7] ในศาสนาฮินดูแล้ว สังสการมีอยู่มากมายทั้งจำนวนพิธีและรายละเอียดซึ่งแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับความเชื่อท้องถิ่น ใน
โคตมธรรมสูตรอันเก่าแก่กว่าสหัสวรรศด้ระบุสังสการไว้ทั้งหมด 40 พิธี
[8] ส่วน
ครหยสูตรซึ่งใหม่กว่าราวศตวรรศ ระบุจำนวนไว้ที่ 16 พิธี
[1][9] สังสการมีตั้งแต่พิธัจากลักษณะภายนอก เช่น พิธีที่กำทพเมื่อแรกเกิด ไปจนถึงพิธีกรรมภายในจิตใจ เช่น การเห็นอกเห็นใจสิ่งมีชีวิตทั้งปวง
[8]