ช่วงที่ 1 (การก่อตั้งโรงพยาบาลคนเสียจริต)

ในวันที่ 1 พฤศจิกายน รศ. 108 (พ.ศ. 2432) โรงพยาบาลคนเสียจริตได้เปิดดำเนินการเป็นครั้งแรก โดยมีสถานที่ตั้งอยู่ ณ บริเวณด้านทิศเหนือของป้อมปัจจามิตร ริมฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา ปากคลองสาน อยู่ภายใต้การดูแลของ กรมพยาบาล กระทรวงธรรมการ ซึ่งได้ย้ายมาก่อสร้างในที่ดินของตระกูล สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ คือ โรงพยาบาลสมเด็จเจ้าพระยา ในปัจจุบันต่อไป

กรมสาธารณสุข กระทรวงมหาดไทย ในปี พ.ศ. 2416 ได้มีการพัฒนาด้านการบำบัดรักษา แบบตะวันตกมากขึ้น รวมทั้งมีการเผยแพร่ความรู้ ทางจิตเวชศาสตร์ สุขภาพจิตและจิตวิทยา ตลอดจนขยายงานสุขภาพจิต ไปยังสถาบันการศึกษาด้วย และในปีเดียวกันนี้ได้เปลี่ยนชื่อ โรงพยาบาลคนเสียจริต เป็นโรงพยาบาลโรคจิตธนบุรี ในปี พ.ศ. 2476 ได้โอนย้ายไป ขึ้นอยู่กับ กองสาธารณสุขพระนคร กรมสาธารณสุข กระทรวงมหาดไทย

ช่วงที่ 2 (เปลี่ยนเป็นกรมสุขภาพจิต)

ในวันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2485 ได้โอนกองสุขภาพจิต มาสังกัด กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข และเปลี่ยนชื่อ เป็น กองโรงพยาบาลโรคจิต และเป็น กองสุขภาพจิต เมื่อปี พ.ศ. 2515 โดยลำดับ มีสำนักงานอยู่ในบริเวณวังเทวะเวสม์ สามเสน กรุงเทพมหานคร มีหน้าที่รับผิดชอบงานสุขภาพจิตทั่วประเทศ มีหน่วยงานในสังกัดทั้งส่วนกลางและส่วนภูมิภาค ปี พ.ศ. 2537 ได้มีพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม เปลี่ยนชื่อ " สถาบันสุขภาพจิต " เป็นกรมสุขภาพจิต ตั้งแต่วันที่ 3 ธันวาคม พ.ศ. 2537 และในวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2524 ก็ได้ย้ายที่ทำการอยู่ ณ ถนนติวานนท์ ตำบลตลาดขวัญ อำเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี จนถึงปัจจุบัน