บทความนี้ใช้ระบบคริสต์ศักราช เพราะอ้างอิงคริสต์ศักราชและคริสต์ศตวรรษ หรืออย่างใดอย่างหนึ่งการก่อตั้งสาธารณรัฐโปรตุเกสที่หนึ่ง เป็นผลลัพธ์ของรัฐประหาร โดยพรรคสาธารณรัฐนิยมโปรตุเกสในวันที่ 5 ตุลาคม ค.ศ. 1910 ส่งผลให้ระบอบ ราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญสิ้นสุดลงและโปรตุเกสเปลี่ยนการปกครองไปสู่ระบอบสาธารณรัฐ การสูญเสียดินแดนอาณานิคมแก่สหราชอาณาจักร,[1] ค่าใช้จ่ายของพระราชวงศ์,[2] อำนาจของศาสนจักร, ความไร้เสถียรภาพทางการเมืองและสังคม, ระบบการเมืองสองพรรค (พรรคก้าวหน้าและพรรคเรเจเนราดอร์), ระบอบเผด็จการของนายกรัฐมนตรีฌูเอา ฟรังโก[3] รวมไปถึงความล้มเหลวที่จะนำพาประเทศไปสู่ความทันสมัย ทั้งหมดทั้งมวลนี้ล้วนทำให้สถาบันพระมหากษัตริย์โปรตุเกสเสื่อมความนิยมอย่างรุนแรง[4] ทำให้ฝ่ายนิยมสาธารณรัฐ โดยเฉพาะพรรคสาธารณรัฐนิยมมองเห็นลู่ทางในการใช้ความได้เปรียบจากสถานการณ์ดังกล่าว[5] พรรคสาธารณรัฐนิยมฉายภาพตนเองว่าเป็นเพียงผู้เดียวที่สามารถนำพาประเทศกลับไปสู่ความยิ่งใหญ่ในอดีต และนำโปรตุเกสไปสู่หนทางแห่งความก้าวหน้า[6]สาธารณรัฐถูกประกาศให้สถาปนาขึ้น ณ เวลา 9.00 นาฬิกา ของวันที่ 5 ตุลาคม ค.ศ. 1910 จากระเบียงศาลากลางรัฐบาลท้องถิ่น ปาโซโดกอนเซโล (Paços do Concelho) ในกรุงลิสบอน ภายหลังจากการที่กองทัพไม่สมัครใจที่จะต่อสู้กับกองกำลังปฏิวัติอันประกอบด้วยเหล่าทหารและกะลาสีจำนวนเกือบสองพันนายในวันที่ 3 และ 4 ตุลาคม[7] ภายหลังการปฏิวัติ รัฐบาลเฉพาะกาลภายใต้การนำของนายเตโอฟิโล บรากา เข้าบริหารประเทศจนมีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญในปี ค.ศ. 1911 อันเป็นจุดเริ่มต้นของสาธารณรัฐที่หนึ่ง[8] ซึ่งการปฏิวัตินี้ยังส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอัตลักษณ์ของชาติหลายอย่าง เช่น เพลงชาติและธงชาติ นอกจากนี้สาธารณรัฐที่ถือกำเนิดขึ้นใหม่นี้ได้ขึ้นชื่อว่ามีแนวความคิดต่อต้านศาสนจักรอย่างรุนแรง ดังจะเห็นได้จากการที่รัฐธรรมนูญอำนวยให้เกิดเสรีภาพแก่พลเรือนอย่างเต็มที่แต่ไม่ครอบคลุมถึงเสรีภาพทางศาสนาของคริสตจักรคาทอลิก[9]