ข้าวแกง หรือ ข้าวราดแกง อาหารคาวชนิดหนึ่ง ที่เกิดจากการนำกับข้าวประเภทต่างๆ มาราดลงบนข้าวสวย หรืออาจเป็นชุดตั้งโต๊ะ กับข้าวประกอบด้วยแกงเผ็ดและของเคียงแก้เผ็ดเป็นสำคัญ นอกจากแกงเผ็ด ยังมีผัดเผ็ด และอาจมีน้ำพริก ส่วนของเคียงแก้เผ็ด มักเป็นของทอด เช่น ปลาทอด เนื้อทอด กุนเชียงทอด และไข่ทั้งหลาย และผัดต่าง ๆ คำว่าข้าวแกง ปรากฏในพระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 มีความว่า “เดิมกินข้าวไม่ได้ โกรธว่ากับข้าวไม่อร่อยบ่อยๆ จนครั้งหนึ่งวานให้กรมหมื่นปราบซื้อข้าวแกงมากิน” กล่าวกันว่า ทรงโปรดเสวยข้าวแกงยิ่งนัก จนเมื่อเสด็จประพาสต้นตามท้องที่ต่างๆ ก็มักจะมีผู้จัดหาข้าวแกงมาถวายให้เสวยอยู่เสมอลาวัณย์ โชตามระ นักเขียนได้กล่าวไว้ว่า เมื่อกว่าร้อยปีก่อน มีร้านขายข้าวแกงตาเพ็ง ยายพุก ตั้งอยู่สี่แยกบ้านหม้อมีศาลาใหญ่หลังหนึ่ง เรียกกันว่าศาลาตาเพ็ง สองผัวเมียที่ขายข้าวแกงจนร่ำรวยเป็นเศรษฐี[1]ร้านขายข้าวราดแกงในประเทศไทยมีขายทั่วไป ทั้งในรูปแบบร้านอาหาร เพิงขายอาหาร ในปั๊มน้ำมัน ฯลฯ โดยจะมีพนักงานตักข้าวสวย ราดบนแกง ร่วมกับกับข้าวอื่น ตามลูกค้าสั่ง ร้านทั่วไปส่วนใหญ่ที่มีที่นั่งมักขายตอนเช้า ตามแหล่งชุมชน ส่วนร้านข้าวแกงสำหรับคนกินมื้อเย็นส่วนใหญ่อยู่ในตลาด มักเรียกว่าข้าวแกงหน้าตลาดหรืออาหารถุง ปัจจุบันในกรุงเทพ ร้านข้าวแกงที่เป็นที่นิยมยังมีข้าวแกงปักษ์ใต้[2]