คติข้อยกเว้นอเมริกัน (อังกฤษ: American exceptionalism) เป็นแนวคิดที่เชื่อว่าสหรัฐอเมริกาเป็นชาติที่มีความแปลกแตกต่างจากชาติอื่น ๆ โดยกำเนิด[2] ผู้ที่สนับสนุนแนวคิดนี้อ้างเหตุผลว่าค่านิยม, ระบบการเมือง และพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของสหรัฐนั้นแปลกแตกต่างเป็นพิเศษในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ และมักมาพร้อมกับการบ่งชี้เป็นนัยว่าสหรัฐ "ได้รับการกำหนดและได้รับสิทธิให้มีบทบาทจำเพาะในเชิงบวกในเวทีโลก"[3]ซีมอร์ มาร์ติน ลิปเซต นักรัฐศาสตร์ชาวอเมริกัน สามารถตามค้นที่มาของคติข้อยกเว้นอเมริกันกลับไปได้ถึงการปฏิวัติอเมริกาที่ซึ่งสหรัฐ "เกิดขึ้นในฐานะรัฐใหม่" พร้อมชุดแนวคิดพิเศษของสหรัฐ[4] ชุดค่านิยมและแนวคิดนี้มีรากฐานมาจากเสรีภาพ (liberty), ความเท่าเทียมต้องมาก่อนกฎหมาย (equality before the law), ความรับผิดชอบเป็นของปัจเจก (individual responsibility), สาธารณรัฐนิยม (republicanism), ประชาธิปไตยผู้แทน (representative democracy) และระบบเศรษฐกิจแบบ "ปล่อยให้ทำไป" หลักการเหล่านี้มักถูกเรียกรวมกันว่าเป็น "คติข้อยกเว้นอเมริกัน" (American exceptionalism)[5] และถ่ายทอดไปสู่คติที่ว่าสหรัฐเป็นที่รับรู้ในระดับท้องถิ่นและระดับนานาชาติว่าเหนือกว่าชาติอื่นหรือมีภาระพิเศษที่จะต้องเปลี่ยนแปลงโลก[6]ทฤษฎีว่าด้วยคติข้อยกเว้นพิเศษของสหรัฐมีการพัฒนาไปตลอดเวลา อาแล็กซี เดอ ต็อกวีล นักรัฐศาสตร์ชาวฝรั่งเศส เป็นนักเขียนคนแรกที่อธิบายสหรัฐว่า "มีข้อยกเว้นพิเศษ" (exceptional) หลังเขาเดินทางไปสหรัฐในปี 1831[7] เอกสารเก่าแก่ที่สุดที่มีการใช้ศัพท์ "American exceptionalism" โดยเฉพาะปรากฏในข้อถกเถียงของผู้สนับสนุนคอมมิวนิสต์ในปลายทศวรรษ 1920[8]