คำพูน บุญทวี เดิมชื่อ คูน เกิดเมื่อ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2471 ที่บ้านทรายมูล ตำบลทรายมูล อำเภอยโสธร จังหวัดอุบลราชธานี (ปัจจุบันเป็นตำบลทรายมูล อำเภอทรายมูล จังหวัดยโสธร) เป็นบุตรคนโตจากทั้งหมด 7 คนของนายสนิทและนางลุน บุญทวี

คำพูนเรียนหนังสือที่บ้านเกิดจนจบชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ที่โรงเรียนปรีชาบัณฑิต จากนั้นจึงเริ่มทำงานหลายอย่างในจังหวัดภาคอีสาน เป็นหัวหน้าคณะรำวง และขายยาเร่ ต่อมาเดินทางเข้ากรุงเทพฯ เป็นกรรมกรรับจ้างรายวันที่ท่าเรือคลองเตย เป็นคนเลี้ยงม้าแข่ง เป็นสารถีสามล้อ จนกระทั่งสอบเป็นครูได้บรรจุที่ภาคใต้ ต่อมาแต่งงานกับ นางประพิศ ณ พัทลุง เมื่อ พ.ศ. 2493 มีบุตรกับ นางประพิส 8 คน แล้วมี ภรรยาอีกคนที่เป็นคน จังหวัดยะโสธร มีลูกด้วยกัน 1 คน บุตรของคำพูน บุญทวี มีดังนี้

1. นางสาวพงค์พริ้ง บุญทวีมีบุตร 3 คน
2. นางพัทธยา กมลานนท์ มีบุตร 2 คน
3. นายขุนพล บุญทวี ภรรยาชื่อ ธิดา (ก้านบัว) บุญทวี มีลูก1 คน แล้วเสียชีวิตตอนที่ลูกยังไม่คลอด
4. นางพรพนา สมิท แต่งงาน กับ ชาว อังกฤษ ไม่มีบุตร
5. นายเฉลิมพล บุญทวี ภรรยาชื่อ วันเพ็ญ มีบุตรสาว 1 คน
6. นางสาวพวงผกา บุญทวีเบเกอร์ (หย่าร้าง) มีบุตร 3 คน
7. นายรัฐไทย บุญทวี แต่งงาน กับ ภรรยา ชื่อ อี้ด ที่บ้นหล่อยูง มี บุตรสาวด้วยกัน 3 คน
8. นางสาว พูนพิสมัย บุญทวี หย่าร้าง มีบุตร 2 คน

และ มีลูกชาย จากภรรยา ก่อนจะมาอยู่กินกับนาง ลันนาอีก 1 คน รวม บุตรธิดา 9คน

ภรรยา คนแรก นางประพิส ณ พัทลุง เสียอายุ เมื่อ อายุแค่ 46 ปี

สอนหนังสืออยู่ 9 ปี จึงเปลี่ยนไปเป็นผู้คุมเรือนจำ ลาออกมาจากงานราชการนี้เมื่ออายุได้ 48 ปี เศษๆ แล้วไปมาระหว่างระนอง กรุงเทพ แล้วได้ พบกับ นาง ลันนา เจริญสิทธิชัย ซึ่งภายหลังได้เขียนนวนิยายเรื่อง "เจ๊กบ้านนอก" โดยใช้นามปากกาว่า กิมหลั่น และร่วมกันทำสำนักพิมพ์โป๊ยเซียน เพื่อพิมพ์หนังสือของครอบครัว

คำพูน บุญทวี ได้รับการยกย่อง เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์เมื่อวันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2544

วันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2546 คำพูนได้เสียชีวิตลงด้วยอาการหัวใจวายเฉียบพลัน รวมอายุได้ อายุ 74 ปี และได้รับพระราชทานเพลิงศพจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ณ วัดชลประทานรังสฤษฎ์เมื่อวันที่ 30 กรกฎาคม ปีเดียวกัน