ทริสทันอุนท์อีซ็อลเดอ (เยอรมัน: Tristan und Isolde) เป็นอุปรากรภาษาเยอรมันความยาว 3 องก์ แต่งคำร้องและทำนองโดยริชชาร์ท วากเนอร์ ดัดแปลงมาจากตำนานในยุคกลางเรื่อง ทริสทัน ของก็อทฟรีท ฟ็อน ชตรัสบวร์คเนื้อเรื่องกล่าวถึงเรื่องราวในคริสต์ศตวรรษที่ 6 เกี่ยวกับความรักต้องห้ามของ ทริสตัน อัศวินหนุ่ม กับอีซูลต์ เจ้าสาวของกษัตริย์มาร์กแห่งคอร์นวอลล์ผู้เป็นลุง เป็นตำนานเคลต์ที่เล่าขานกันยุโรป และคาดว่ามีอิทธิพลต่อเรื่องราวเชิงโรแมนซ์ของลันซล็อตกับกุยนิเวียร์ ในเรื่องตำนานกษัตริย์อาเธอร์วากเนอร์ประพันธ์เรื่องนี้โดยได้รับอิทธิพลมาจากเรื่องส่วนตัว เกี่ยวกับกับความผูกพันเชิงชู้สาวกับมาทิลเดอ เวเซินด็องค์ (Mathilde Wesendonck, ค.ศ. 1828–1902) ภรรยาของอ็อทโท เวเซินด็องค์ พ่อค้าผ้าไหมผู้สนับสนุนผลงานของวากเนอร์[1] ในขณะที่ตัววากเนอร์ก็ยังสมรสอยู่กับมินนา (Wilhelmine "Minna" Planer, ค.ศ. 1809–1866) ภรรยาคนแรก ต่อมาชีวิตสมรสของมินนากับวากเนอร์ก็จบลงเมื่อเธอค้นพบจดหมายรักที่วากเนอร์เขียนถึงมาทิลเดอ เธอตัดสินใจแยกกันอยู่กับวากเนอร์ใน ค.ศ. 1858 และหย่าขาดกันใน ค.ศ. 1862 หลังจากแต่งงานกันมากว่า 30 ปี[2]วากเนอร์แต่ง ทริสทันอุนท์อีซ็อลเดอ ระหว่าง ค.ศ. 1856–1859 และจัดแสดงรอบปฐมทัศน์เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน ค.ศ. 1865 ที่มิวนิก โดยส่วนตัวเขาไม่เรียกผลงานชิ้นนี้ว่าเป็นอุปรากร แต่เรียกว่าเป็น "Handlung" (แปลว่า เรื่องดรามา)