ท่าเตียน เป็นท่าเรือและตลาดแห่งหนึ่ง ในแขวงพระบรมมหาราชวัง
เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร ตั้งอยู่บน
ถนนมหาราช ด้านตะวันตกติดกับ
แม่น้ำเจ้าพระยาท่าเตียน มีประวัติความเป็นมาอย่างยาวนานตั้งแต่ยุคเริ่มต้นสถาปนา
กรุงรัตนโกสินทร์ โดยอยู่บริเวณด้านหลัง
พระบรมมหาราชวัง และ
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม โดยที่ชื่อ "ท่าเตียน" มีที่มาต่าง ๆ กันไป บ้างก็ว่าเกิดจากในรัชสมัย
รัชกาลที่ 4 ที่แถบนี้เคยเกิด
เพลิงไหม้ครั้งใหญ่ จนราบเรียบเหี้ยนเตียน หรือเชื่อว่ามาจาก "
ฮาเตียน" เมืองท่าแห่งหนึ่งในตอนใต้ของ
ประเทศเวียดนาม (ปัจจุบันอยู่ใน
จังหวัดเกียนซาง ในต้นกรุงรัตนโกสินทร์เป็นดินแดนของไทย ในชื่อ บันทายมาศ หรือ พุทไธมาศ
[1]) เนื่องจากแถบนี้ในอดีตเคยเป็นที่อยู่อาศัยของ
ชาวญวนอพยพหนีภัยสงครามจาก
เว้ ตั้งแต่ยุค
กรุงธนบุรี ในรัชสมัย
สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช และชาวญวนเหล่านี้ได้เรียกชื่อถิ่นฐานนี้ว่าฮาเตียน เนื่องจากมีภูมิทัศน์คล้ายกับฮาเตียนเพื่อคลายความคิดถึงถิ่นฐานตนเอง
[2] และได้เรียกเพี้ยนมาเป็นท่าเตียนในที่สุด
[3] แต่ทั้งนี้ท่าเตียนปรากฏมาตั้งแต่
อาณาจักรกรุงศรีอยุธยา โดยปรากฏหลักฐานเป็นนิราศของหม่อมพิมเสนเรียกว่า "บางจีน" สันนิษฐานว่าอาจเคยเป็นถิ่นที่อยู่ของ
ชาวจีนด้วย
[2]และยังมี
ตำนานเมืองที่โด่งดังมาก คือ เรื่องของ
ยักษ์เฝ้าประตูวัดสองฟากต่อสู้กัน คือ ยักษ์
วัดแจ้ง จากฝั่งธนบุรี ต่อสู้กับ ยักษ์วัดโพธิ์ แห่งฝั่งพระนคร เนื่องจากผิดใจกันเรื่องการขอยืมเงินกัน จนในที่สุดที่บริเวณนี้เหี้ยนเตียนราบเรียบไปหมด
[4] ซึ่งในบางตำนานก็มีการเสริมเติมแต่งเข้าไปอีกว่า ที่ยักษ์ทั้งสองตนนั้นหยุดสู้กันเพราะมีโยคีหรือฤๅษีมาห้าม บ้างก็ว่าเป็นยักษ์วัดพระแก้วเข้ามาห้าม
[2]ปัจจุบัน ท่าเตียนเป็นทั้งตลาดและสถานที่ท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงและได้รับความนิยม มี
ร้านอาหารและ
ร้านกาแฟเป็นจำนวนมาก
[5] ในส่วนของตลาด เป็นตลาดที่นับว่าใหญ่ที่สุดของกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น
[6] เป็นตลาดที่มีสินค้าหลากหลายประเภทขายทั้งสินค้าทางการเกษตรหรือข้าวของเครื่องใช้ เนื่องจากเป็นท่าจอดเรือที่มีชัยภูมิเหมาะสม โดยในช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์มีชื่อเรียกว่า "ตลาดท้ายวัง" หรือ "ตลาดท้ายสนม" กินอาณาบริเวณตั้งแต่
ถนนท้ายวังจนถึงตลาดท่าเตียนในปัจจุบัน เป็นตลาดที่บรรดานางในหรือนางสนมจะออกจากกำแพงพระบรมมหาราชวังมาจับจ่ายซื้อข้าวของต่าง ๆ โดยสินค้าที่นิยมมากที่สุด คือ ดอกไม้ ต่อมาได้รวมเป็นตลาดเดียวกับตลาดท่าเตียน จนกระทั่งถึงรัชสมัย
รัชกาลที่ 5 จึงเริ่มมีการสร้างอาคารขึ้นมาอย่างเป็นรูปร่าง โดยวางแนวเป็นรูปตัว
ยู ด้วยสถาปัตยกรรมแบบ
นีโอคลาสสิก และมีสินค้าที่หลากหลายมากขึ้น และกลายมาเป็นแหล่ง
ค้าส่งแห่งแรกของกรุงรัตนโกสินทร์ เช่น วัสดุก่อสร้าง, เครื่องตัดหญ้า, อะไหล่รถยนต์, ผักและผลไม้, น้ำตาล, ลูกอมหรือท็อฟฟี่ รวมถึงอาหารทะเลแห้ง เป็นต้น
[7][8]ในรัชสมัย
รัชกาลที่ 6 ท่าเตียนมีสถานะเป็น
ตำบลชื่อ "ตำบลท่าเตียน" ขึ้นอยู่กับอำเภอพระราชวัง
[1] (เขตพระนครในปัจจุบัน) ปัจจุบัน
อาคารพาณิชย์ตลอดจนบ้านเรือนต่าง ๆ ได้รับการบูรณะปรับปรุงโดย
สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ในปี พ.ศ. 2556
[7][9] ให้แลดูใหม่และสวยงามยิ่งขึ้น เช่นเดียวกับที่
ท่าช้างที่อยู่ใกล้เคียง โดยทำการปรับปรุงทั้งสิ้น 55 คูหา
[10]ในส่วนที่เป็นท่าเรือ ในอดีตเป็นท่าเรือที่มี
เรือเมล์วิ่งไปจนถึง
บางบัวทอง,
อยุธยา,
ชัยนาท,
นครสวรรค์ ในปัจจุบันเป็นท่าเรือ (รหัส น8 หรือ N8) สำหรับเรือข้ามฟากไปยังท่าวัดอรุณ ของฝั่งธนบุรี โดยสามารถมองเห็น
พระปรางค์วัดอรุณฯและ
ป้อมวิไชยประสิทธิ์ได้อย่างชัดเจนจากฟากนี้
[6] และเป็นท่าเรือที่ให้บริการ
เรือด่วนเจ้าพระยาอีกด้วย เปิดให้บริการตั้งแต่วันจันทร์–วันศุกร์ ในเวลา 06:00–19:00 น.
[11]