นกเงือกดำมีจะงอยปากที่ยาว ยาวจากปลายปากถึงปลายหาง 75-80 เซนติเมตร นกตัวผู้มีขนาดใหญ่กว่านกตัวเมียเล็กน้อย ลำตัวสีดำโดยตลอด ลำตัวส่วนบนเหลือบน้ำเงินเขียวเล็กน้อย (นกตัวผู้บางตัวมีแถบใหญ่เหนือตาคล้ายคิ้วสีขาว) เว้นแต่ปลายขนหางด้านนอก และหางด้านล่างค่อนไป ทางปลายเป็นสีขาว ไม่มีขนปกคลุมใต้ปีก สันบนของจะงอยปากมีขนาดใหญ่ ขาและนิ้วเท้าสีดำ สองเพศมีลักษณะต่างกัน

นกตัวผู้ปากและโหนกสีเหลืองอ่อน หนังเปลือยเปล่ารอบตาและที่ใต้คอสีดำ ตาสีแดงเข้ม นกตัวเมียปากและโหนกสีดำ ม่านตาสีส้ม หนังเปลือยเปล่ารอบตาสีเนื้อ หนังเปลือยเปล่าใต้คอสีเหลืองอ่อน ตาสีน้ำตาลแดง

มีฤดูผสมพันธุ์ในช่วงต้นปีถึงกลางปีราวเดือนมกราคม-พฤษภาคม ทำรังด้วยการใช้โพรงไม้ตามต้นไม้ใหญ่ที่สัตว์อื่นหรือนกอื่นเจาะทิ้งไว้