น้องเมีย เป็นเรื่องของแสงและปราง คู่สามีภรรยาจากปากน้ำโพ ล่องเรือเข้ากรุงเทพฯเพื่อขายแตงโม/ขายทราย[remark 1] มีทับทิมน้องสาวของปรางขอติดเรือมาเที่ยวเมืองหลวงด้วย แต่เมื่อมาถึง ปรางกลับตัดสินใจทิ้งแสงเพื่อหางานที่ดีกว่า แสงคลั่งและขายข้าวของทุกอย่างแม้จะถูกกดราคาเพื่อเอาเงินมาใช้ตามหาปราง ทิ้งให้ทับทิมเลี้ยงดูลูกชายตามลำพัง โชคร้ายกระหน่ำซ้ำเติมทำให้แสงเริ่มท้อใจและเห็นความดีในตัวทับทิม ในขณะที่ปรางรู้ตัวว่าถูกหลอก จึงคิดกลับมาหาแสง

น้องเมีย เคยสร้างเป็นภาพยนตร์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2521 บทพระนิพนธ์ บทภาพยนตร์ กำกับการแสดงและลำดับภาพโดย พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ ถ่ายภาพโดย หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล ศิลปกรรมโดย อำนาจ โหราศาสตร์ ที่ปรึกษาโดย สมศักดิ์ เตชะรัตนประเสริฐ สร้างโดย ละโว้ภาพยนตร์ จัดจำหน่ายโดย สหมงคลฟิล์ม นำแสดงโดย สรพงษ์ ชาตรี ลลนา สุลาวัลย์ และ วิยะดา อุมารินทร์ ร่วมด้วย อดุลย์ กรีน, ท้วม ทรนง, พูลสวัสดิ์ ธีมากร, ชูศรี มีสมมนต์, ทองฮะ วงศ์รักไทย เข้าฉายเมื่อ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2521[1]

ต่อมา พ.ศ. 2533 สร้างใหม่ครั้งที่ 2 ซึ่งเป็นภาพยนตร์ลำดับที่ 18 ของ ม.จ.ชาตรีเฉลิม ยุคล ได้นักแสดงชื่อดัง อย่าง ฉัตรชัย เปล่งพานิช และภัสสร บุณยเกียรติ แสดงนำ ตัวละครสำคัญคือ ทับทิม รับบทโดย ปัทมวรรณ เค้ามูลคดี นักแสดงเด็ก บุตรสาวของ รอง เค้ามูลคดี และ ปทุมวดี โสภาพรรณ นับเป็นการแสดงบทชีวิตที่สำคัญอีกครั้งของปัทมวรรณ หลังจากรับบทคล้ายคลึงกันนี้จาก วัลลี เด็กหญิงยอดกตัญญู มาแล้วจากละครโทรทัศน์ทางช่อง 3 เมื่อหลายปีก่อนหน้านั้น

ภาพยนตร์สะท้อนให้เห็นถึงปัญหาครอบครัวของชาวเรือที่ต้องหาเช้ากินค่ำ และคนหาเช้ากินค่ำในเมืองหลวง ประสบความสำเร็จในด้านคำวิจารณ์และรางวัล เช่น ม.จ.ชาตรีเฉลิม ยุคล รางวัลผู้กำกับภาพยนตร์ยอดเยี่ยม พระสุรัสวดี, ฉัตรชัย เปล่งพานิช รางวัลนักแสดงนำชายยอดเยี่ยม พระสุรัสวดีและรางวัลชมรมวิจารณ์บันเทิง และปัทมวรรณ เค้ามูลคดี รางวัลนักแสดงดาวรุ่งยอดเยี่ยม พระสุรัสวดี และยังได้รับเลือกเป็นตัวแทนของประเทศไทย ในการเข้าชิงรางวัลออสการ์ สาขาภาพยนตร์ต่างประเทศยอดเยี่ยม ในการประกาศผลรางวัลครั้งที่ 62 ด้วย แต่มิได้ผ่านเข้าถึงรอบสุดท้าย [2]

เคยออกอากาศทางโทรทัศน์เมื่อคืนวันที่ 13 มีนาคม พ.ศ. 2553 ทางไทยพีบีเอส ในรายการแกะกล่องหนังไทย