บัลปาราอิโซ (สเปน: Valparaíso, "หุบเขาสวรรค์") เป็นหนึ่งในเมืองท่าที่สำคัญที่สุดและศูนย์กลางวัฒนธรรมที่เริ่มมีชีวิตชีวาขึ้นเรื่อย ๆ ของประเทศชิลี ตั้งอยู่ทางตอนกลางของประเทศ เป็นเมืองหลักของแคว้นบัลปาราอิโซ โดยในขณะที่ซานเตียโกเป็นเมืองหลวงของประเทศนั้น บัลปาราอิโซก็มีความสำคัญในฐานะเป็นที่ตั้งรัฐสภา ซึ่งเมืองนี้ก็เช่นเดียวกับเมืองอื่น ๆ ในชิลีที่มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดแผ่นดินไหว แผ่นดินไหวครั้งใหญ่เกิดขึ้นล่าสุดในปี ค.ศ. 1906 ได้ทำลายตัวเมืองและคร่าชีวิตผู้คนไปกว่า 20,000 รายในปี ค.ศ. 2003 รัฐสภาชิลีได้มีมติประกาศให้บัลปาราอิโซเป็น "เมืองหลวงทางวัฒนธรรมของชิลี" และเป็นที่ตั้งของสำนักงานกระทรวงวัฒนธรรมแห่งใหม่ของประเทศ แม้ว่าจริง ๆ แล้วเมืองนี้จะเป็นเพียงเมืองใหญ่เป็นอันดับที่ 6 ของประเทศ โดยมีจำนวนประชากร 263,499 คน[1] แต่เมื่อรวมกับพื้นที่ปริมณฑล (เช่นเมืองพักตากอากาศบิญญาเดลมาร์) แล้ว เขตมหานครกรันบัลปาราอิโซ (Gran Valparaíso) จะใหญ่เป็นอันดับที่ 3 ของประเทศ (จำนวนประชากร 803,683 คน)บัลปาราอิโซตั้งอยู่ทางตอนกลางของชิลี ห่างจากกรุงซานเตียโกไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ 120 กิโลเมตร การเดินทางระหว่างสองเมืองนี้ใช้เวลาประมาณ 70 นาที เมืองนี้ยังเป็นศูนย์กลางการศึกษาของประเทศอีกด้วย เนื่องจากมีมหาวิทยาลัยตั้งอยู่ถึง 9 แห่ง รายได้หลักของเมืองมาจากอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว วัฒนธรรม และการขนส่ง ท่าเรือของเมืองยังเป็นศูนย์กลางการเดินเรือบรรทุกขนส่งสินค้า และส่งออกไวน์ ทองแดง และผลไม้สดบัลปาราอิโซมีบทบาทสำคัญทางภูมิศาสตร์การเมืองในครึ่งหลังของคริสต์ศตวรรษที่ 19 โดยเป็นที่พักกลางทางของเรือที่เดินทางระหว่างมหาสมุทรแปซิฟิกกับมหาสมุทรแอตแลนติกผ่านทางช่องแคบมาเจลลัน ชาวยุโรปได้อพยพเข้ามาอย่างมาก บัลปาราอิโซในขณะนั้นได้รับการขนานนามจากกะลาสีจากชาติต่าง ๆ ว่าเป็น "แซนแฟรนซิสโกน้อย" หรือ "อัญมณีแห่งแปซิฟิก" ซึ่งช่วงนี้เองที่ถือเป็นยุคทองของเมือง โดยตัวอย่างที่แสดงถึงความรุ่งเรืองของเมืองนี้ ได้แก่ ตลาดหุ้นที่เก่าแก่ที่สุดในภูมิภาคลาตินอเมริกา ห้องสมุดประชาชนแห่งแรกของชิลี และหนังสือพิมพ์ภาษาสเปน (ซึ่งพิมพ์ต่อเนื่องกัน) ที่เก่าแก่ที่สุดในโลก เป็นต้น จนกระทั่งการเปิดใช้คลองปานามาและความซบเซาของการเดินเรือได้ทำให้ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจของเมืองชะงักลง