บ้านซอยสวนพลู เป็นชื่อที่ใช้เรียกขานบ้านพักของ
ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ตั้งอยู่ในเลขที่ 19
ซอยพระพินิจ ซึ่งเป็นซอยย่อยของ
ซอยสวนพลู (ซอยสาทร 3)
ถนนสาทรใต้ เขตสาทรบ้านซอยสวนพลูตั้งบนพื้นที่ 5 ไร่ ที่ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ซื้อไว้ตั้งแต่ พ.ศ. 2484 ประกอบด้วยเรือนไทยโบราณจำนวน 5 หลัง เรือนใหญ่หลังกลางซื้อมาจากย่าน
เสาชิงช้า เมื่อ พ.ศ. 2490 และเรือนไทยภาคกลางอีก 2 หลังซื้อมาจาก
อำเภอผักไห่ พระนครศรีอยุธยา การประกอบเรือนเริ่มต้นเมื่อ พ.ศ. 2503 โดยใช้ช่างปรุงเรือนจากอำเภอผักไห่ เรือนใหญ่หลังกลางนี้เจ้าของเดิมเป็นสุภาพสตรีชรา ว่ากันว่าเมื่อย้ายเรือนมาอยู่ที่ซอยสวนพลู วิญญาณของท่านก็ยังผูกพันติดตามมาด้วย ดังที่หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ เคยเขียนไว้ในหนังสือของท่าน เกี่ยวกับบานประตูเรือนว่าเคยตกน้ำมัน (จากการบุกทำลายของตำรวจใน
พ.ศ. 2518)เดิมที บ้านหลังนี้เป็นของพล.ต.ต.
พระพินิจชนคดี สามีของ ม.ร.ว.หญิงบุญรับ พินิจชนคดี พี่สาวของม.ร.ว.คึกฤทธิ์ และ
ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช ใช้เป็นที่อยู่ของพี่น้องในราชสกุลปราโมช จนกระทั่งในช่วง
สงครามโลกครั้งที่สองจะถูกยึดโดยรัฐบาล และถูกใช้เป็นที่พำนักของทหารญี่ปุ่น แต่ทว่าม.ร.ว.หญิงบุญรับโอนชื่อเป็นของตนเองเสียก่อน ก่อนที่จะตกมาอยู่ในความครอบครองของม.ร.ว.คึกฤทธิ์
[1]ในวันที่
18 สิงหาคม พ.ศ. 2518 สมัยที่ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช เป็นนายกรัฐมนตรี บ้านหลังนี้ได้ถูก
ตำรวจ นำโดย พ.ต.ต.
อนันต์ เสนาขันธ์ บุกรุกทำลายข้าวของ ซึ่งม.ร.ว.คึกฤทธิ์ไม่อยู่บ้าน เหตุเนื่องจากกลุ่มตำรวจไม่พอใจม.ร.ว.คึกฤทธิ์ นายกรัฐมนตรี ก่อนหน้านั้นเดินทางไปประกันตัวผู้ถูกจับกุมที่
ภาคเหนือ จากเหตุทำร้ายเจ้าหน้าที่ตำรวจ ซึ่งศาลอนุญาตให้ประกันตัวได้ เหตุนี้สร้างความไม่พอใจแก่ตำรวจเป็นอย่างมาก
[2]ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช เข้าอยู่อาศัยในบ้านนี้เมื่อ พ.ศ. 2503 และปรับปรุงไปเรื่อย ๆ เป็นเวลากว่าสามสิบปี จนถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ พ.ศ. 2538 ปัจจุบัน
กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็น
โบราณสถาน ประเภทบ้านบุคคลสำคัญ และเปิดเป็น
พิพิธภัณฑ์บ้าน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช อยู่ในการดูแลของ
มูลนิธิคึกฤทธิ์ 80 ในพระราชูปถัมภ์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2550 มีข่าวว่าบ้านซอยสวนพลูจะปิดทำการลง แต่ว่าในที่สุดสามารถหาข้อสรุปได้โดยที่ทางมูลนิธิและทายาทให้เปิดดำเนินการต่อไป
[3]