บริษัท บ้านปู จำกัด (มหาชน) ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2526 ภายใต้ชื่อ บริษัท เหมืองบ้านปู จำกัด ด้วยทุนจดทะเบียน 25 ล้านบาท โดยบุคคลในตระกูล ว่องกุศลกิจและเอื้ออภิญญกุล มีวัตถุประสงค์เพื่อเข้าทำ สัญญาเช่าช่วงการทำเหมืองถ่านหินที่เหมืองบ้านปู (BP-1) อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน จากกรมพัฒนาพลังงานทดแทนและ อนุรักษ์พลังงาน

เมื่อวันที่ 4 พฤษภาคม 2532 บริษัทฯ ได้รับอนุมัติให้เข้าเป็นบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย และเมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม 2536 ได้แปรสภาพเป็นบริษัทมหาชนจำกัด โดยเปลี่ยนชื่อเป็น “บริษัท บ้านปู จำกัด (มหาชน)”

ต่อมาบริษัทฯ ได้ขยายการทำเหมืองถ่านหินเพิ่มเติมทั้งใน ประเทศไทยและในสาธารณรัฐอินโดนีเซีย เพื่อดำเนินการผลิต และจำหน่ายถ่านหินทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ นอกจากธุรกิจผลิตและจำหน่ายถ่านหินแล้ว บริษัทฯ ได้ขยายธุรกิจ ด้วยการรับจ้างขุดขนดินและถ่านหินให้แก่การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (สัญญาได้สิ้นสุดลงเมื่อเดือนกันยายน 2544) การผลิตและจำหน่ายแร่อุตสาหกรรม การให้บริการท่าเรือ (ซึ่งต่อมาบริษัทฯ ได้จำหน่ายธุรกิจท่าเรือและธุรกิจแร่) และการลงทุนในธุรกิจผลิตและจำหน่ายกระแสไฟฟ้า และไอน้ำ

ปัจจุบันบริษัทฯ ดำเนินธุรกิจหลัก คือ ธุรกิจถ่านหิน ธุรกิจไฟฟ้า และธุรกิจพลังงานทดแทน โดยมีการลงทุน ในประเทศไทย สาธารณรัฐอินโดนีเซีย สาธารณรัฐประชาชนจีน ประเทศออสเตรเลีย สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ประเทศมองโกเลีย สาธารณรัฐสิงคโปร์ ประเทศญี่ปุ่น และสหรัฐอเมริกา