ปลาขี้ยอก หรือ ปลาหนามไผ่ เป็นสกุลของปลาน้ำจืดจำพวกหนึ่ง ที่ใช้ชื่อสกุลว่า Mystacoleucus (/มีส-ทา-โค-ลิว-คัส/) เป็นปลาในวงศ์ปลาตะเพียน (Cyprinidae) มีรูปร่างโดยรวมเหมือนปลาในวงศ์นี้ส่วนใหญ่ โดยมีรูปร่าวยาวปานกลาง ลำตัวค่อนข้างแบนมาก ท้องกลม หัวมีขนาดเล็ก นัยน์ตามีขนาดโต บนจะงอยปากมีรูพรุนเล็ก ๆ เรียงเป็นแถว ๆ ปากอยู่เกือบปลายสุด ริมฝีปากบาง บางชนิดมีหนวด 2 คู่ (จะงอยปาก 1 คู่ และมุมปาก 1 คู่) บางชนิดมีหนวด 1 คู่ (มุมปาก) บางชนิดไม่มีหนวด มีฟันที่ลำคอ 3 แถว เกล็ดมีขนาดปานกลาง เส้นข้างลำตัวสมบูรณ์และส่วนปลายไปสิ้นสุดที่กึ่งกลางของฐานครีบหาง หน้าครีบหลังมีก้านกระดูกเป็นหนามแหลม 1 ก้าน ครีบหลังอยู่ตรงข้ามฐานครีบท้อง ก้านครีบเดี่ยวก้านก้านสุดท้ายของครีบหลังเป็นหนามแข็ง และมีขอบจักเป็นฟันเลื่อย ซึ่งเป็นลักษณะสำคัญของสกุล อันเป็นที่มาของชื่อเรียก หรือในบางชนิดก็มีก้านครีบเดี่ยวนี้ไม่เป็นหนามแข็งและขอบเรียบ ก้านครีบแขนงของครีบหลังมี 8 หรือ 9 ก้าน ครีบก้นมีก้านครีบแขนง 6-10 ก้าน[1]