พระอุบลวรรณาเถรี เป็นภิกษุณีผู้เป็นอัครสาวิกาเบื้องซ้ายของพระโคตมพุทธเจ้า ได้ชื่ออุบลวรรณามาจากเพราะมีผิวพรรณดังดอกบัว โดยในอดีตชาติคือ กัณหาชินาราชกุมารี พระธิดาของพระเวสสันดร[1] จากเอกสารทางฝั่งเถรวาท พระอุบลวรรณาเถรี เกิดในตระกูลเศรษฐี ในกรุงสาวัตถี เนื่องจากความงามจึงเป็นที่หมายปองของชายทั่วทั้งชมพูทวีป พระราชาและมหาเศรษฐีต่างก็ส่งเครื่องบรรณาการมาสู่ขอ ผู้เป็นบิดารู้สึกลำบากใจ จึงออกอุบายให้ธิดาบวช แต่นางกลับศรัทธาในพระพุทธศาสนาอย่างมาก หลังบวชไม่นานก็บรรลุพระอรหัตผล หลังได้จุดทำความสะอาดพระอุโบสถ และจุดประทีป เพ่งดูเปลวประทีปแล้วถือเอาเป็นนิมิต[2]พระอุบลวรรณาเถรีเที่ยวจาริกไปในชนบท อาศัยอยู่ในกระท่อมที่ชาวบ้านทำให้ รุ่งเช้าออกไปบิณฑบาต นันทมาณพ ลูกชายของลุง ซึ่งแอบรักมาตั้งแต่ตอนเป็นฆราวาส ก็แอบเข้ามาในกระท่อมและข่มขืนพระอุบลวรรณาเถรี หลังจากนั้นนันทมาณพถูกธรณีสูบ พระพุทธเจ้าจึงได้ขอให้พระเจ้าปเสนทิโกศลจัดสร้างที่อยู่ให้ภิกษุณีภายในพระนคร ตั้งแต่นั้นมา ภิกษุณีก็มีอาวาสอยู่ในบ้านในเมืองเท่านั้น[3]พระอุบลวรรณาเถรี เป็นผู้ชำนาญในการแสดงฤทธิ์ต่าง ๆ ได้รับยกย่องจากพระบรมศาสดาว่าเป็นเอตทัคคะ เลิศกว่าภิกษุณีทั้งหลายในฝ่ายผู้มีฤทธิ์[2]