พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดาประสูติเมื่อวันพุธ เดือน 5 ขึ้น 13 ค่ำ ปีกุนเบญจศก จ.ศ. 1225 ตรงกับวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2406 พระองค์ทรงเป็นต้นราชสกุลโสณกุล

พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าโสณบัณฑิต ทรงเริ่มรับราชการเป็น ราชองครักษ์ พร้อมกับรับพระราชทานพระยศเป็น พันตรี เมื่อวันจันทร์ เดือนแปด ขึ้นห้าค่ำ ปีมะแม เบญจศก จุลศักราช 1245 ตรงกับ พ.ศ. 2426 ต่อมาในวันจันทร์ เดือนสิบ แรมสิบสองค่ำ ปีระกาสัปตศก จุลศักราช 1247 ตรงกับปี พ.ศ. 2428 โปรดเกล้าฯ ให้เป็นราชเลขานุการส่วนพระองค์ฝ่ายต่างประเทศ [7] ต่อมา พ.ศ. 2437 ทรงเป็นรัฐมนตรีสภา โดยทรงดำรงตำแหน่งเป็น สภานายก

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมมีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิธาดา[8] เมื่อ พ.ศ. 2434 และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนกรมขึ้นเป็น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา[9] เมื่อ พ.ศ. 2443 ทรงดำรงตำแหน่ง ข้าหลวงต่างพระเนตรพระกรรณ มณฑลพายัพ รับผิดชอบจัดการป้องกันหัวเมืองชายแดนด้านตะวันตกของเชียงใหม่ เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ เสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และองคมนตรี

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา เดิมประทับอยู่ที่วังปากคลองตลาด บ้านเดิมของเจ้าจอมมารดาวาด ใกล้ปากคลองตลาด ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้สร้างวังตลาดน้อย ที่ถนนเจริญกรุงใกล้กับสะพานเหล็กล่าง จึงทรงย้ายไปประทับที่วังตลาดน้อยตลอดพระชนม์ชีพ และสิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 6 เมื่อวันอังคาร เดือน 11 แรม 14 ค่ำ ปีฉลูเบญจศก จ.ศ. 1175 ตรงกับวันที่ 28 ตุลาคม พ.ศ. 2456 พระชันษาได้ 50 ปี มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2457 ณ พระเมรุ วัดราชาธิวาส[10]