จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช เป็นพระราชบุตรลำดับที่ 18 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาทับทิม (ธิดาของพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ)) เมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 ในพระบรมมหาราชวัง ทรงมีพระกนิษฐาและพระกนิษฐภาดา ร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกัน 3 พระองค์ คือ

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช)
2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเวศวรสมัย
3. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร (พระองค์เจ้าวุฒิชัยเฉลิมลาภ)

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงสำเร็จการศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เป็นพระราชโอรสกลุ่มแรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงไปศึกษาต่อในทวีปยุโรป เมื่อ พ.ศ. 2428 พร้อมกัน 4 พระองค์ คือ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าประวิตรวัฒโนดม
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงศึกษาวิชาทหาร ที่ประเทศเดนมาร์ก เมื่อ พ.ศ. 2434 - 2437 ได้รับพระราชทานพระยศเป็นนายร้อยตรีแห่งกองทัพบกประเทศเดนมาร์ก จากนั้นทรงเข้าศึกษาในโรงเรียนชั้นสูงสำหรับนายทหารทั่วไป เมื่อทรงสอบวิชาทหารปืนใหญ่ได้แล้ว ใน พ.ศ. ๒๔๓๙ จึงออกไปฝึกราชการอยู่ในกรมทหารปืนใหญ่สนามของประเทศเดนมาร์กในการนี้ได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระยศ ร้อยเอก เมื่อวันที่ 3 เมษายน พ.ศ. 2439[2]

เสด็จกลับประเทศไทยเมื่อ พ.ศ. 2440 เข้ารับราชการในกองทัพบกและกระทรวงกลาโหม ทรงดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ[3], ปลัดกองทัพบก, เสนาธิการทหารบก และเสนาบดีกระทรวงกลาโหม ทรงเป็นจอมพลพระองค์แรกของ กองทัพบกสยาม [(น่าจะเป็นพระองค์ที่สอง)]

ขณะดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหมได้ทรงปรึกษากับสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก ถึงความจำเป็นที่ประเทศไทยจะต้องมีเครื่องบินไว้ใช้ป้องกันประเทศ เหมือนอย่างอารยประเทศ และริเริ่มจัดตั้งกองบินทหารบก ซึ่งในเวลาต่อมาได้พัฒนาเป็น กองทัพอากาศไทย ถึงวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 โปรดให้เลื่อนเป็นพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ทรงศักดินา 15000[4]

จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช สิ้นพระชนม์ เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457[5] สิริพระชันษา 38 ปี ในการนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนรถม้าไป ณ วังพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสด็จขึ้นพระตำหนักพระราชทานน้ำสรงพระศพ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสวมพระชฎาพระราชทาน แล้วเสด็จออกประทับยังห้องที่ไว้พระศพ เจ้าพนักงานเชิญพระศพขึ้นประดิษฐานบนพระแท่นแว่นฟ้าสองชั้น ประกอบพระโกศกุดั่นใหญ่ (พระราชทานพระเกียรติยศเป็นกรณีพิเศษ) แวดล้อมด้วยเครื่องสูง 5 ชั้น