ความหมายของรหัสยลัทธิในปัจจุบันมาจากลัทธิเพลโตนิยมหรือลัทธินีโอเพลโตนิยมที่ใช้หมายถึงพิธีรับสมาชิกใหม่ของชาวอิลูซิส ซึ่งเป็นพิธีการรับเข้าสู่ความจริงและประสบการณ์ทางจิตวิญญาณ เพื่อแสวงหาการเป็นหนึ่งเดียวกับความตระหนักรู้เรื่องความเป็นจริงอันติมะ เทวสภาพ ความจริงทางจิตวิญญาณ หรือพระเจ้า โดยใช้ประสบการตรง การรู้เอง สัญชาตญาณ หรือดุลยพินิจ โดยปกติรหัสยลัทธิจะเน้นการปฏิบัติที่มุ่งสู่ประสบการณ์เหล่านี้ รหัสยนิยมอาจยึดแยวคิดแบบทวินิยมที่ถือว่าตัวตนกับพระเจ้าแตกต่างกัน หรืออาจเป็นอทวินิยมก็ได้ [2]

ศาสนาใหญ่ ๆ หลายศาสนาในโลกก็เกิดมาจากคำสอนของศาสดาซึ่งเป็นรหัสยิก เช่น พระพุทธเจ้า พระเยซู เล่าจื๊อ พระกฤษณะ เป็นต้น ศาสนาส่วนมากจึงสอนเรื่องประสบการณ์เชิงรหัสยะด้วย โดยอย่างน้อยที่สุดก็สอนจะแก่ศาสนิกเฉพาะในวงจำกัด ไม่เปิดเผยให้รู้โดยทั่วไป คำว่า enlightenment ในภาษาอังกฤษก็หมายปรากฏการณ์ในลักษณะนี้ ส่วน “การตรัสรู้” ในทางพระพุทธศาสนาก็ใช้หมายถึงปรากฏการณ์การบรรลุในแบบรหัสยะเช่นกัน (แม้จะไม่เน้นใช้ศรัทธาอย่างรหัสยลัทธิอื่น ๆ)[3]

หลาย ๆ ศาสนาในปัจจุบันมีโครงสร้างองค์กรที่เป็นสถาบันมากขึ้น มีการปกครองตามลำดับชั้นบังคับบัญชา และยึดถือคัมภีร์เป็นแหล่งความรู้หลักที่ศาสนิกชนต้องเคารพและปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด ทำให้ความรู้เชิงรหัสยะภายในศาสนากลายเป็นความเชื่อที่ไม่เป็นที่ยอมรับไป[4]