ราพันเซล (เยอรมัน: Rapunzel) เป็นเทพนิยายเยอรมันในงานสะสมที่พี่น้องตระกูลกริมม์รวบรวม ตีพิมพ์ครั้งแรกใน ค.ศ. 1812 โดยเป็นส่วนหนึ่งของนิทานของเด็กและครัวเรือน (Children's and Household Tales)[1] นิยายของพี่น้องตระกูลกริมม์เป็นการดัดแปลงของเทพนิยาย "ราพันเซล" โดย ฟรีดริช ชุลซ์ ซึ่งตีพิมพ์ใน ค.ศ. 1790[2] ฉบับของชุลซ์อิงตาม แปร์ซีแน็ต (Persinette) โดย ชาร์แล็ต-โรซ เดอ กอม็อง เดอ ลา ฟอส (Charlotte-Rose de Caumont de La Force) ซึ่งตีพิมพ์ครั้งแรกใน ค.ศ. 1698[3] ซึ่งได้รับอิทธิพลจากนิทานก่อนหน้านั้นอีก คือ เปโตรซีเนลลา (Petrosinella) โดย จีอามบัตติสตา บาซีเล (Giambattista Basile) ซึ่งตีพิมพ์ใน ค.ศ. 1634 อีกทอดหนึ่ง[4] โครงเรื่องของราพันเซลถูกใช้และล้อในสื่อต่าง ๆ และบาทที่ขึ้นชื่อที่สุด ("Rapunzel, Rapunzel, let down your hair", ท. ราพันเซล ราพันเซล ปล่อยผมเจ้าลงมา) เป็นสำนวนในวัฒนธรรมสมัยนิยม