พลตำรวจตรีละม้าย อุทยานานท์ เป็นบุตรของนายพันโทพระเสนางควิจารณ์ (นิล อุทยานานนท์) กับ นางเสนางควิจารณ์ (ใหญ่ อุทยานานนท์) เกิดที่บ้านตำบลหน้าเมือง อำเภอเมืองฉะเชิงเทรา จังหวัดฉะเชิงเทรา เมื่อวันที่ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2451

การศึกษา

ได้เข้าศึกษาในโรงเรียนอัสสัมชัญ และต่อมาได้เข้าเป็นนักเรียนนายร้อยทหารบก เลขที่ 3551 เมื่อวันที่ 14 กันยายน พ.ศ.2464 จบหลักสุตรชั้นปีที่ 6 เมื่อวันที่ 25 มีนาคม พ.ศ.2472

การสมรส

สมรสกับนางวิเชียร อุทยานานนท์ (วิเชียร ชังคานนท์) บุตรนาวาตรีหลวงสมุทรพรานุรักษ์ (ชิด ชังคานนท์) มีบุตร 1 คน คือ พันเอกวีรชาติ อุทยานานนท์

ตำแหน่งหน้าที่ราชการทหารที่สำคัญ

7 เมษายน พ.ศ. 2481 - รองผู้บังคับกองร้อยที่ 1 กองพันทหารรักษาวัง

5 เมษายน พ.ศ. 2483 - ผู้บังคับกองร้อยที่ 1 กองพันทหารราบที่ 9 ทหารรักษาวัง

19 มิถุนายน พ.ศ. 2484 - รองผู้บังคับกองพันทหารราบที่ 17

1 มกราคม พ.ศ. 2489 - ผู้บังคับกองพันที่ 2 กรมทหารราบที่ 11

2 ธันวาคม พ.ศ. 2490 - ผู้บังคับกองพันที่ 3 กรมทหารราบที่ 1 รักษาพระองค์

24 มกราคม พ.ศ. 2498 - ได้รับพระมหากรุณาธิคุณ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นนายทหารพิเศษ ประจำกรมทหารราบที่ 11 รักษาพระองค์

พลตำรวจตรีละม้าย เป็นบุคคลสำคัญผู้หนึ่ง ในการรัฐประหารในประเทศไทย พ.ศ. 2491 คือ เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2491 เวลาประมาณ 09.00 น. ซึ่งตรงกับวันจักรี อันเป็นวันหยุดราชการ กลุ่มนายทหารจำนวน 4 คน ประกอบด้วย พ.ท.ก้าน จำนงภูมิเวท, พล.ต.สวัสดิ์ สวัสดิ์รณชัย สวัสดิเกียรติ, พ.อ.ขุนศิลป์ศรชัย และ พ.ท.ละม้าย อุทยานานนท์ ได้แต่งกายเต็มยศขัดกระบี่ถือปืนเข้าพบ นายควง อภัยวงศ์ ที่บ้านพักในซอยตรงข้ามสนามกีฬาแห่งชาติ อ้างเหตุเรียกร้องให้นายควงจ่ายเงินจำนวน 28 ล้านบาท อันเป็นค่าใช้จ่ายระหว่างเดินทางกลับจากเชียงตุง หลังการสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งได้ทำการเบิกจ่ายก่อนหน้านั้นแล้วจากกระทรวงการคลัง จำนวน 9 ล้านบาท แต่นายควงไม่ยอมจ่าย ซึ่งเรื่องนี้เป็นความขัดแย้งระหว่างนายควงกับทหารกลุ่มนี้มาอยู่ก่อนแล้ว ที่ทำให้ก่อนหน้านั้นมีข่าวลือว่าจะเกิดการรัฐประหาร และที่สุดขอให้นายควงลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีภายใน 24 ชั่วโมง โดยอ้างว่าคณะนายทหารที่ทำการรัฐประหาร 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 นั้น เห็นว่ารัฐบาลนายควงไม่สามารถแก้ไขปัญหาภาวะเศรษฐกิจของชาติที่ตกต่ำลงได้ โดยเฉพาะเรื่องค่าครองชีพที่พุ่งสูงขึ้นมาก จนที่สุดในเวลา 16.00 น. ที่ประชุมได้ร่างใบกราบบังคมทูลลาออกของนายควงเสร็จ และมีมติให้ นายควงพ้นจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ในวันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2491 เนื่องจากรัฐประหารครั้งนี้ กระทำเป็นการภายในใช้นายทหารเพียงไม่กี่คน โดยไม่มีการเคลื่ยนย้ายกำลังพลใด ๆ ทำให้ได้ชื่อว่า "รัฐประหารเงียบ" ซึ่งสื่อมวลชนในขณะนั้นเรียกเหตุการณ์ครั้งนี้ว่าเป็น "การจี้นายกรัฐมนตรี"[1]

พลตำรวจตรีละม้าย อุทยานานนท์ ได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีไม่ประจำกระทรวง ในรัฐบาลอมพล แปลก พิบูลสงคราม เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2494 หลังจากนั้นอีก 3 วันได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร[2] อยู่จนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรชุดใหม่ เข้ารับหน้าที่ในวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2495 และได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรอีกสมัย[3] ต่อมาในปลายปี พ.ศ. 2495 เขาได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงสหกรณ์ อีกตำแหน่งหนึ่ง[4] แต่ก็ทำงานได้เป็นระยะเวลา 1 ปี ก็มีการปรับคณะรัฐมนตรี เขาจึงได้ทำหน้าที่ในกระทรวงเกษตรเพียงตำแหน่งเดียว

ต่อมาเขาได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตร[5] อีกเป็นสมัยที่ 3 จนกระทั่งคณะทหารได้ทำการรัฐประหารยึดอำนาจ เมื่อวันที่ 16 กันยายน พ.ศ. 2500 โดยมีจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ผู้บัญชาการทหารบก เป็นหัวหน้าคณะรัฐประหาร

พลตำรวจตรีละม้าย เคยได้รับเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดชัยนาทในการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500[6] สังกัดพรรคเสรีมนังคศิลา

พลตำรวจตรีละม้าย อุทยานานนท์ ได้ป่วยเป็นโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูง ได้เข้ารักษาตัวที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ และได้ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2507 สิริรวมอายุได้ 56 ปี 4 เดือน 17 วัน[7]