เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๔๘ เขตกิ่งอำเภอน้ำโสม เป็นป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์มาก สัตว์ป่านานาชนิดยังมีมากมาย ตำบลนางัวยังอยู่ภายใต้การปกครองของอำเภอบ้านผือ และเคยเป็นพื้นที่ที่มีความขัดแย้งกันระหว่างรัฐและลัทธินิยม มีการสู้รบกันมาเป็นระยะยาวนาน มีอนุสาวรีย์วีรชนน้ำโสมเป็นสักขีพยาน ต่อมาได้มีชาวบ้านอพยพเข้ามาตั้งรกรากในเขตป่าแห่งนี้ มีประมาณ ๕ ครอบครัว ได้ถากถางป่าทำไร่ปลูกพืช และได้เจอซากปรักหักพังคล้ายวัดเก่า มีเนินอิฐดินเผาคล้ายอุโบสถ์ จึงช่วยกันถากถางทำความสะอาดบริเวณดังกล่าว ซึ่งเป็นที่ตั้งของอุโบสถวัดบ้านนางัว

ประวัติวัดโคเขตตาราม

วัดโคเขตตาราม เดิมทีชื่อวัดบ้านนางัว เหตุที่มาของการตั้งชื่อวัดบ้านนางัว (จากคำบอกเล่ามี ๒ นัย) คือ บริเวณพื้นที่นี้เป็นที่ลุ่มน้ำมีสัตว์นานาชนิดมาอาศัยกินน้ำและหนึ่งในนั้นคือวัวป่ามีจำนวนมากได้อาศัยอยู่บริเวณนี้จึงเรียกชื่อบริเวณนี้ว่า “นางัว” จึงได้ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า “บ้านนางัว” และชื่อวัดก็ตั้งตามชื่อหมู่บ้าน อีกนัย คือ ได้มีบุคคลกลุ่มหนึ่งมีอาชีพค้าขายวัว หรือที่เรียกว่านายฮ้อย มีนายฮ้อยแสง เป็นหัวหน้า (นายฮ้อยแสง คือกลุ่มที่ไปสร้างบ้านม่วงแสงทอง ตำบลน้ำโสม อำเภอน้ำโสม ปัจจุบัน) ต้อนวัวไปขายยังต่างบ้านต่างเมือง และมีนายฮ้อยอีกกลุ่มที่แยกออกมาตั้งหลักปักฐานในพื้นที่แห่งนี้ เป็นผู้มีฐานะดีมีพี่น้องที่ติดตามกันมา ๒ คน สมัยนั้นยังไม่มีนามสกุลใช้ จึงตั้งนามสกุลใช้กันเอง คนผู้เป็นพี่ตั้งนามสกุลตามชื่อบ้านว่า “นางัว” คนผู้เป็นน้องตั้งนามสกุลว่า “สุริยะแสง” และพัฒนาหมู่บ้านจนมีลูกหลานและผู้คนเริ่มเข้ามาตัดไม้ ถากถางที่ทำไร่ปลูกพืชเกษตร และผู้ค้าขายก็ทยอยกันมาเรื่อยๆ เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๐ วัดบ้านนางัวได้รับการพัฒนามาเรื่อยๆ ในด้านการก่อสร้างเสนาสนะต่างๆ ขึ้นจากแรงศรัทธาของพุทธศาสนิกชน โดยมีการก่อสร้างอุโบสถ์ขึ้น ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๒ และทำการเปลี่ยนชื่อจากวัดบ้านนางัวเป็นวัดโคเขตตารามในปัจจุบัน เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๘ ได้ดำเนินการก่อสร้างศาลาการเปรียญหลังใหม่ โดยมีพระครูวรคุณารักษ์ เป็นประธาน ฝ่ายสงฆ์ และ กำนันถนอม คำภา เป็นประธานฝ่ายฆราวาส และพุทธศาสนิกชนทั่วไปดำเนินการ (ชื่อศาลาปัญญาวัฒนานุสรณ์) ลักษณะทรงไทยประยุกต์ครึ่งไม้ครึ่งปูน เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๔๘ ได้มีการบูรณะอุโบสถหลังเก่าที่เกิดรอยรั่วบนหลังคา ตลอดจนเสนาสนะต่างๆ โดยมีพระอธิการพิสิฐ ปริปุณโณ เป็นประธานฝ่ายสงฆ์ พร้อมด้วยพุทธศาสนิกชนอำเภอน้ำโสม เป็นผู้ดำเนินการ

คำขวัญวัดโคเขตตาราม

อันมิ่งเมืองเคียงคู่ บ่อยู่ไกลก็หนึ่งในน้ำโสม ร่มโพธิ์ศรีรวมแขกค้าชาวขาย ไทยธานีวัดโคมีหลวงปู่อ่ำ ในน้ำใจ

ศาสนสถานศาสนวัตถุภายในวัด

ประกอบไปด้วยวิหารบูรพาจารย์ คือ พระครูปัญญาวัฒนคุณ(อ่ำ ปญฺญาวุฒฺโฑ) อดีตเจ้าอวาสวัดโคเขตตาราม อันเป็นที่เคารพสักการะของพุทธศาสนิกชนชาวอำเภอน้ำโสม ตัววิหารเริ่มก่อสร้างเมื่อปี พ.ศ. แล้วเสร็จในปี พ.ศ. รูปเหมือนหลวงปู่อ่ำหล่อด้วยทองเหลืองสมริดรมดำขนาดเท่าองค์จริงวิหารหลวงปู่นาค