สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา เกิดจากความร่วมมือของ คณะดุริยางคศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร และ กระทรวงวัฒนธรรม ที่ร่วมกันจัดทำโครงการจัดตั้งสถาบันดนตรีในรูปแบบ Conservatory เพื่อเฉลิมพระเกียรติในมงคลวโรกาสที่ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงเจริญพระชนมายุ 84 พรรษา วันที่ 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 ด้วยสำนึกในพระกรุณาธิคุณที่ทรงบำเพ็ญพระกรณียกิจน้อยใหญ่เพื่อชาวไทยตลอดมา รวมทั้งเพื่อสนองพระปณิธานที่จะพัฒนาดนตรีคลาสสิกในประเทศไทยให้ก้าวหน้าทัดเทียมนานาชาติ เมื่อ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ คุณหญิงไขศรี ศรีอรุณ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม ในเวลานั้น และคณบดี คณะดุริยางคศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร กราบทูลให้ทรงทราบ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ก็ได้มีพระกรุณาธิคุณพระราชทานชื่อสถาบันว่า "สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา"

ตามมาตรา 6 พระราชบัญญัติสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา พ.ศ. 2555[1] ได้กำหนดให้สถาบันฯ เป็นสถานศึกษาทางวิชาการและวิชาชีพชั้นสูง มีวัตถุประสงค์ให้การศึกษา ส่งเสริม และพัฒนาวิชาการและวิชาชีพชั้นสูงในทางดนตรีและศาสตร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ทำการสอน ทำการวิจัย ให้บริการทางวิชาการแก่สังคมและทะนุบำรุงศิลปะและวัฒนธรรมนั้น เพื่อประโยชน์ต่อการพัฒนาชุมชน สังคม และประเทศชาติ และเพื่อให้เป็นการสอดคล้องกับพระปณิธานและบทบาทหน้าที่ตามพระราชบัญญัติ สถาบันฯ จึงได้กำหนดพันธกิจที่จะ

1. เป็นสถาบันดนตรีที่สร้างและพัฒนาบุคลากรทางด้านดนตรีคลาสสิกที่มีศักยภาพสูง มีความคิดสร้างสรรค์ และมีความสามารถจะประยุกต์ใช้องค์ความรู้ทางด้านดนตรีให้เป็นประโยชน์ และเหมาะสมกับบริบทของสังคม
2. เป็นศูนย์กลางในการเผยแพร่องค์ความรู้ทางด้านดนตรีและศาสตร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องให้กับสังคม และ
3. เป็นศูนย์รวมในการศึกษาค้นคว้าวิจัย บูรณาการ และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านดนตรีระหว่างบุคคล ชุมชน และสถาบันทางการศึกษาต่าง ๆ ทั้งในและต่างประเทศ

ตราสัญลักษณ์ของสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนาเป็นรูปทรงลายใบเทศ ภายในประกอบด้วยตัวอักษรย่อ "สกว" ประกอบกับกุญแจซอลอยู่ภายใน[4]

สีประจำสถาบันคือ ██ สีฟ้าเทอร์คอยส์

"การศึกษาด้านศิลปศาสตร์นั้น เป็นการฝึกฝนพัฒนาให้เกิดความดีงามเป็นเลิศทางปัญญาและศีลธรรม จึงเป็นวิชาที่สำคัญที่ยกระดับจิตใจ และสติปัญญาให้สูงขึ้น"

— สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์

พระดำรัสในโอกาสที่เสด็จทรงเป็นประธานเปิดการสัมมนาทางวิชาการ เรื่อง ศิลปะศาสตร์กับการพัฒนากรทรัพยากรมนุษย์[5]