สมาคมนักปราชญ์ (learned societies) หรือ สมาคมผู้รู้ หมายถึงสมาคมที่จัดตั้งขึ้นเพื่อส่งเสริมและยกระดับวิชาความรู้ในสาขาวิชาการต่างๆ โดยสมาชิกภาพอาจเปิดให้บุคคลทั่วไปเป็นได้ หรืออาจจำกัดเฉพาะผู้มีคุณสมบัติตามกำหนด ดังเช่นสมาคมนักปราชญ์ที่เก่าแก่ที่สุดของประเทศต่างๆ เช่น แอกคาเดอเมีย เดอิ ลินเซอิ (en:Accademia dei Lincei ก่อตั้ง พ.ศ. 2146 ตรงกับรัชสม้ยของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช), อแคเดมี ฟรังเซส์ (en:Académie Française ก่อตั้ง พ.ศ. 2178 ตรงกับรัชสม้ยของสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง), ราชสมาคมแห่งลอนดอน (ก่อตั้ง พ.ศ. 2203 ตรงกับรัชสม้ยของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช), โซดาลิทาส ลิทเทอรารุม วิสตูลานา (en:Sodalitas Litterarum Vistulana ก่อตั้ง พ.ศ. 2031 ตรงกับปลายรัชสม้ยของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ) เป็นต้นสมาคมนักปราชญ์เกือบทั้งหมดเป็นองค์การไม่แสวงกำไร กิจกรรมทั่วๆ ไป รวมถึงการจัดประชุมทางวิชาการเพื่อการนำเสนอและการอภิปรายผลงานค้นคว้าวิจัยใหม่ๆ และตีพิมพ์หรือให้การอุปถัมภ์วารสารวิชาการของสาขานั้นๆ บางสมาคมทำหน้าที่เป็นองค์การวิชาชีพ เพื่อกำกับดูแลกิจกรรมของสมาชิกเพื่อประโยชน์สาธารณะ หรือเพื่อประโยชน์ร่วมกันของมวลสมาชิกสมาคมนักปราชญ์มีความสำคัญยิ่งในทางสังคมวิทยาวิทยาศาสตร์ การรวมกันก่อตั้งกันเป็นรูปสมาคมนับเป็นก้าวสำคัญที่จะก่อให้เกิดสาขาวิชาหรือแขนงวิชาใหม่ๆ ขึ้นสมาคมนักปราชญ์อาจมีลักษณะของวัตถุประสงค์เป็นแบบทั่วไปที่กว้าง เช่น สมาคมเพื่อความก้าวหน้าแห่งวิทยาศาสตร์อเมริกัน (en:American Association for the Advancement of Science ก่อตั้ง พ.ศ. 2391 ตรงกับปลายรัชสม้ยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 3) หรืออาจมีวัตถุประสงค์ที่จำเพาะเจาะจง เช่น สมาคมภาษาสมัยใหม่ (en: Modern Language Association) สมาคมนักปราชญ์เกือบทั้งหมดจะเป็นสมาคมแห่งประเทศที่มีสมาคมสาขาในประเทศ (แม้บางสมาคมอาจมีสาขาในประเทศอื่น) หรืออาจเป็นสมาคมนานาชาติ เช่น สหพันธ์สมาคมห้องสมุดนานาชาติ (en:International Federation of Library Associations) ในกรณีหลังนี้มักมีสมาคมสาขาในประเทศต่างๆ สมาคมนักปราชญ์ในระดับท้องถิ่นก็มีเช่นกัน เช่น สมาคมการแพทย์แมสซาชูเซตส์ ซึ่งตีพิมพ์วารสารการแพทย์แห่งนิวอิงแลนด์ที่มีชื่อเสียง