หม่อมผัน วรวรรณ ณ อยุธยา เกิดเมื่อวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2415 เป็นธิดาของพระสุนทรธรารัต (เพิ่ม สวัสดิ์-ชูโต) มารดาชื่อม่วง (สกุลเดิม อภัยกุล)[1] เป็นหลานของพระยาสุรเสนา (สวัสดิ์ ชูโต)

พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร (พระยศในขณะนั้น) เสด็จมาหาพระยาสุรเสนาที่บ้านแล้วพบหม่อมผัน จึงเสด็จมาทรงขอหม่อมผันจากพระยาสุรเสนาไปเป็นหม่อม หม่อมผันเป็นที่โปรดปราณมาก มีพระโอรส-ธิดากับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ดังนี้

• หม่อมเจ้าสกลวรรณากร วรวรรณ (พ.ศ. 2431-2496) เสกสมรสกับหม่อมโจฮันนา (สกุลเดิม เวเบอร์) และหม่อมสมรวย (สกุลเดิม มุกแจ้ง)
• หม่อมเจ้าพรพิมลพรรณ รัชนี (พ.ศ. 2433-2524) เสกสมรสกับพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์
• หม่อมเจ้าวัลภากร วรวรรณ (พ.ศ. 2434-2522)
• หม่อมเจ้านิตยากร วรวรรณ (พ.ศ. 2436-2514) เสกสมรสกับหม่อมแก้ว (สกุลเดิม เอี่ยมจำนงค์) และหม่อมเล็ก (สกุลเดิม เจริญจันทร์แดง)
• หม่อมเจ้าอรทิพย์ประพันธ์ เทวกุล (พ.ศ. 2438-2505) เสกสมรสกับหม่อมเจ้าดำรัสดำรงค์ เทวกุล
• หม่อมเจ้าสิทธยากร วรวรรณ (พ.ศ. 2440-2508) เสกสมรสกับหม่อมดำริห์ (สกุลเดิม บุนนาค)
• หม่อมเจ้าไปรมากร วรวรรณ (พ.ศ. 2441-2519) เสกสมรสกับหม่อมน้อย (สกุลเดิม สุวรรณศวร) หม่อมสมศรี (สกุลเดิม ประภาเพ็ชร์) และหม่อมอรุณ
• หม่อมเจ้าบรรเจิดวรรณวรางค์ วรวรรณ (พ.ศ. 2445-2528) เสกสมรสกับพลเอกมังกร พรหมโยธี
• หม่อมเจ้าสรรพางค์พิมล วรวรรณ (พ.ศ. 2446-2463)
• อุบล วรวรรณ (พ.ศ. 2448-2528) เสกสมรสกับอาฌรลด์ แคร้บบ์

หม่อมผันป่วยด้วยโรคมะเร็ง รักษาตัวอยู่หลายปี จนกระทั่งถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 สิริอายุ 78 ปี พระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยารามราชวรวิหาร เมื่อวันที่ 9 มีนาคม พ.ศ. 2496