หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ เป็นพระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ ประสูติแต่หม่อมเจียม เกษมสันต์ ณ อยุธยา (สกุลเดิม คชเสนี) เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2422 มีพระโสทรขนิษฐา 1 องค์คือหม่อมเจ้าประภาพรรณ และพระโสทรานุชา 1 องค์คือหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ หม่อมเจ้ากุสุมามีพระนามลำลองในหมู่พระญาติว่า “ท่านหญิงจุ่น” เป็นพระพี่เลี้ยงในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และเป็นพระอภิบาลในสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร และพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เมื่อครั้งยังทรงพระเยาว์ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทรงเล่าถึงหม่อมเจ้าหญิงกุสุมาดังนี้หม่อมเจ้ากุสุมา เกษมสันต์ สิ้นชีพิตักษัยเมื่อพ.ศ. 2477 สิริชันษา 55 ปี พระราชทานเพลิงศพ เมื่อวันพุธ ที่ 28 ธันวาคม 2481 ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ ณ สุสานหลวงวัดเทพศิรินทราวาส[2]