หัมปี (Hampi) หรือ หัมเป (Hampe) หรือเรียกว่า กลุ่มอนุสรณ์สถานที่หัมปี (Group of Monuments at Hampi) เป็นแหล่งมรดกโลกของยูเนสโก ตั้งอยู่ทางตะวันออกตอนกลางของรัฐกรณาฏกะ ประเทศอินเดีย[1]ในอดีต หัมปีเคยเป็นเมืองหลวงของจักรวรรดิวิชัยนคร ในศตววรณที่ 14[2] บันทึกเหตุการณ์ของนักเดินทางชาวเปอร์เซียและยุโรปโดยเฉพาะชาวโปรตุเกส ระบุว่าหัมปีเป็นเมืองที่เจริญรุ่งเรือง, มั่งคั่ง และยิ่งใหญ่ ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำตุงคภัทร ในเมืองเต็มไปด้วยวิหาร บ้านเรือน และตลาด ในช่วงปี 1500 หัมปีวิชัยคร เป็นเมืองที่ใหญ่ที่สุดในโลกเป็นอันดับสองในบรรดาเมืองยุคกลาง เป็นรองเพียงปักกิ่ง และเป็นไปได้ว่าเป็นเมืองที่ร่ำรวยที่สุดในอินเดียในยุคนั้น มีทั้งผู้ค้าจากเปอร์เซียและโปรตุเกส[3][4]จักรวรรดิวิชัยนครสิ้นสุดลงหลังพ่ายแพ้ภายหลังการปะทะกับรัฐสุลต่านมุสลิม เมืองหลวงหัมปีถูกยึดครอง ทุบทำลายและลักเอาของมีค่าไปโดยกองทัพของสุลต่านในปี 1565 หลังจากนั้นหัมปีก็อยู่ในสภาพเป็นซากปรักหักพังมาโดยตลอด[2][5][6]ปัจจุบันหัมปีตั้งอยู่ในรัฐกรณาฏกะ ใกล้กับเมืองโหสปีตี ซากปรักหักพังของหัมปีกินพื้นที่มากกว่า 4,100 เฮกตาร์ (16 ตารางไมล์) และยูเนสโกได้ยกย่องให้หัมปีเป็น "แหล่งที่ขึงขังและยิ่งใหญ่ (austere, grandiose site)" ที่มี 1,600 อาคารที่ยังหลงเหลือมาถึงในปัจจุบัน ของอาณาจักรฮินดูอันยิ่งใหญ่อาณาจักรสุดท้ายของอินเดียใต้ ประกอบไปด้วยทั้ง "ป้อมปราการ, พื้นที่ริมแม่น้ำ, หมู่อาคารหลวงและศาสนสถาน, เทวาลัย, ศาล, หอที่มีเสา, มณฑป, อนุสาวรีย์, สิ่งก่อสร้างเพื่อขนส่งน้ำและอื่น ๆ"[7]หัมปีมีอายุเก่าแก่กว่าอาณาจักรวิชัยนคร มีหลักฐานแสดงในจารึกยุคพระเจ้าอโศกมหาราชและมีปรากฏใน รามายณะ และบรรดาปุราณะในศาสนาฮินดูด้วยชื่อปัมปา (ปารวตี) เทวีตีรถะเกษตร[2][8] ในปัจจุบัน หัมปียังคงมีความสำคัญในทางศาสนา เช่นวิรูปักษะมนเทียร ซึ่งเป็นเทวาลัยของอาทิศังการะ และยังคงมีผู้เข้ามาสักการะรวมถึงมีพิธีกรรมอยู่ตลอด[5][9]คำว่าหัมปีมาจากภาษากันนาดาเก่า ปัมปา (Pampaa) อันแปลว่าใหญ่หรือยิ่งใหญ่