อัชบาน, อัฐบาน, อัฏฐบาน หรือ น้ำปานะ เป็นเครื่องดื่มชนิดหนึ่งของไทย ทำจากสมุนไพร มีรสชาติออกเปรี้ยวและเผ็ดร้อน โดยเป็นน้ำต้มกับสมุนไพรต่าง ๆ เช่น มะนาว ส้ม กระเจี๊ยบ มะตูม มะขามเปียก พุทราแผ่น ลำไยแห้ง ขิง ข่า ตะไคร้ หรือพริก ต้มกับน้ำตาลทราย น้ำผึ้ง และเกลือเพื่อแต่งรสชาติ จากนั้นกรองเอาแต่น้ำใส ๆ ใส่น้ำแข็งไปถวายพระสงฆ์ได้ พระสงฆ์ในพุทธศาสนาสามารถฉันน้ำนี้ได้แทนการขบเคี้ยวหลังเพล อัชบานช่วยลดเสมหะ บรรเทาอาการไอ ระบายท้อง และช่วยให้โลหิตไหลเวียนได้สะดวก[1]หม่อมหลวงเนื่อง นิลรัตน์ เล่าว่ามีหญิงคนหนึ่งชื่อเพิ่มแก่ เรียกชื่อน้ำชนิดนี้ไม่ถูก จึงพูดว่า "ขอน้ำรัฐบาล" หม่อมราชวงศ์วงศ์สินธุ์ สิงหราได้ยินดังนั้นจึงตอบกลับไปว่า "น้ำรัฐบาลไม่มี มีแต่น้ำล้างตีนราษฎร"[2]