อำเภอคอนสวรรค์ นับว่าเป็นอำเภอที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานและมีอารยธรรมซ้อนทับกันหลายสมัย[1] เริ่มตั้งแต่สมัยทวารวดี สมัยขอม และสมัยลาวล้านช้าง สืบเนื่องมาจนถึงสมัยปัจจุบัน โดยสันนิษฐานว่า ถูกสร้างขึ้นมาก่อนปี พ.ศ. 2369 เจ้าเมืองคอนสวรรค์คนแรก คือ พระยาขุนหาญ ซึ่งเป็นญาติกับเจ้าเมืองนครราชสีมาในสมัยนั้น ได้อพยพไพร่พลมาสร้างเมืองใหม่บริเวณราบลุ่มแม่น้ำชีตอนบน เมื่อตั้งบ้านเมืองแห่งใหม่ได้สำเร็จแล้ว ปรากฏว่า ชาวเมืองมีความอยู่เย็นเป็นสุข ข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ แม้กระทั่งนกกาบินมาหากินเป็นต้องหลงใหลในความอุดมสมบูรณ์ทางพืชพรรณธัญญาหารของเมืองนี้ ดังนั้นพระยาขุนหาญจึงได้ให้นามเมืองแห่งนี้ว่า “นครกาหลง”

ในสมัยต่อมาเกิดสงครามแย่งชิงเมือง ส่งผลให้ชาวเมืองนครกาหลงต้องแยกย้ายกันเป็นกลุ่ม และอพยพไปตั้งถิ่นฐานอยู่ที่อื่น เช่น บ้านบัวพักเกวียน บ้านเพชรใหญ่ บ้านแท่น บ้านมอญ และบ้านดอนไก่เถื่อน ภายหลังจากสงครามสงบลง ชาวเมืองที่เหลืออยู่จึงได้ร่วมกันสร้างและบูรณะเมืองขึ้นมาใหม่อีกครั้ง พร้อมกับเปลี่ยนชื่อเมืองใหม่ว่า “เมืองสวนหม่อน” หลายปีต่อมาเมืองก็แตกและกลายเป็นเมืองร้างอีกครั้ง

จนกระทั่งในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น มีผู้คนชาวลาวเวียงจันทน์จำนวนมากอพยพข้ามฝั่งแม่น้ำโขงเข้ามาตั้งบ้านเรือนอยู่ ณ เมืองนครกาหลงเดิม ซึ่งมีชื่อใหม่ว่า “บ้านคอนสวรรค์” ตั้งอยู่ในบริเวณราบลุ่มแม่น้ำชีเขตเมืองไชยภูมิ์

• การจัดตั้งอำเภอ

ต่อมาเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองรูปแบบใหม่ในปี พ.ศ. 2449 ซึ่งกำหนดให้เปลี่ยนการปกครองจาก “เมือง” เป็น “จังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน” เมืองไชยภูมิ์จึงเปลี่ยนเป็น จังหวัดชัยภูมิ คอนสวรรค์จึงมีฐานะเป็นตำบลหนึ่งอยู่ในเขตการปกครองของอำเภอเมืองชัยภูมิ

เมื่อปี พ.ศ. 2482 ทางราชการได้แยกพื้นที่ 2 ตำบล ได้แก่ ตำบลคอนสวรรค์และตำบลยางหวาย ออกจากอำเภอเมืองชัยภูมิ เพื่อจัดตั้งเป็นกิ่งอำเภอคอนสวรรค์[2] โดยมีที่ว่าการอำเภอและศูนย์ราชการตั้งอยู่ใกล้กับบึงหนองแวงในเขตตลาดบ้านจอก

เมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2495 มีราชกิจจานุเบกษาให้จัดตั้ง “ตำบลช่องสามหมอ” โดยแยกออกจากตำบลคอนสวรรค์ และแบ่งพื้นที่บางส่วนของตำบลยางหวายเพื่อจัดตั้ง “ตำบลโนนสะอาด” (เดิมเขียนสะกดว่า “โนนสอาด”)[3]

หลังจากนั้นในปี พ.ศ. 2499 ทางราชการมีประกาศราชกิจจานุเบกษา ให้ยกฐานะ กิ่งอำเภอคอนสวรรค์ สังกัดอำเภอเมืองชัยภูมิ ขึ้นเป็น อำเภอคอนสวรรค์[4] และภายหลังได้มีการขยายตัวของหมู่บ้านและจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้น ทางราชการจึงพิจารณาให้มีการจัดตั้งตำบลเพิ่มขึ้นตามลำดับ ดังนี้

วันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2514 จัดตั้ง “ตำบลห้วยไร่” โดยแบ่งพื้นที่จากตำบลยางหวาย ตำบลคอนสวรรค์ และตำบลช่องสามหมอ[5]

วันที่ 2 ตุลาคม พ.ศ. 2522 จัดตั้ง “ตำบลบ้านโสก” โดยแยกมาจากตำบลยางหวาย[6]

วันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2527 จัดตั้ง “ตำบลโคกมั่งงอย” โดยแยกมาจากตำบลคอนสวรรค์[7]

วันที่ 15 กันยายน พ.ศ. 2532 จัดตั้ง “ตำบลหนองขาม” โดยแยกออกจากตำบลโนนสะอาด และจัดตั้ง “ตำบลศรีสำราญ” โดยแยกมาจากตำบลช่องสามหมอ[8]