ตามตำนานภูกระดึง มีเรื่องเล่ามาแต่โบราณว่า มีผู้ได้ยินเสียงระฆังของพระอินทร์ที่อยู่บนเขานี้ ดังนั้นจึงให้ชื่อว่า ภูกระดึง หรือ ภูกะดึง เพราะคำว่า "ภู" หมายถึง ภูเขา และ "กระดึง" ซึ่งภาษาพื้นเมือง จังหวัดเลย มาจาก "กระดิ่ง" แปลว่า "ระฆังใหญ่" นอกจากนี้เมื่อขึ้นไปบนยอดเขาบางส่วนหากเดินหนักๆ หรือใช้ไม้กระทุ้งก็จะมีเสียงก้องคล้ายระฆัง ซึ่งเกิดจากโพรงข้างใต้ จึงได้รับขนานนามว่า "ภูกระดึง"

ประมาณปี พ.ศ. 2504 นายชำนาญ ยุวบูรณ์ อธิบดีกรมการปกครองสมัยนั้นกับคณะ ได้มาทัศนาจรบนภูกระดึง พิจารณาเห็นว่า หากมีเจ้าหน้าที่คอยให้บริการอำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยวตามสมควร ก็จะเป็นการดึงดูดประชาชนทั่วไปให้มาท่องเที่ยวมากยิ่งขึ้น ซึ่งเป็นผลดีทางเศรษฐกิจแก่ประชาชนในท้องถิ่น จึงได้สั่งการให้จังหวัดเลยเสนอขอจัดตั้งกิ่งอำเภอภูกระดึงขึ้น ขณะนั้น นายกิติ ยธกำรี ดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการจังหวัดเลย ได้รีบดำเนินการจัดตั้งกิ่งอำเภอภูกระดึง กระทรวงมหาดไทยจึงได้ประกาศตั้ง "กิ่งอำเภอภูกระดึง" เมื่อวันที่ 9 มกราคม 2505 ประกอบด้วย ตำบลศรีฐาน ตำบลปวนพุ และตำบลผาขาว ซึ่งเดิมอยู่ในความปกครองของอำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย ต่อมาเมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2506 จึงได้มีพระราชกฤษฎีกา ยกฐานะเป็นอำเภอภูกระดึงตั้งแต่บัดนั้น เป็นต้นมา[1]

• วันที่ 9 มกราคม 2505 แยกพื้นที่ตำบลศรีฐาน ตำบลปวนพุ และตำบลผาขาว อำเภอวังสะพุง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอภูกระดึง และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอวังสะพุง[2]
• วันที่ 17 กรกฎาคม 2506 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอภูกระดึง อำเภอวังสะพุง เป็น อำเภอภูกระดึง[3]
• วันที่ 3 พฤศจิกายน 2507 จัดตั้งสุขาภิบาลภูกระดึง ในท้องที่บางส่วนของตำบลศรีฐาน[4]
• วันที่ 15 กันยายน 2513 ตั้งตำบลท่าช้างคล้อง แยกออกจากตำบลผาขาว[5]
• วันที่ 17 สิงหาคม 2514 ตั้งตำบลผานกเค้า แยกออกจากตำบลศรีฐาน[6]
• วันที่ 28 กุมภาพันธ์ 2521 ตั้งตำบลโนนป่าซาง แยกออกจากตำบลท่าช้างคล้อง[7]
• วันที่ 7 พฤศจิกายน 2521 ตั้งตำบลภูกระดึง แยกออกจากตำบลศรีฐาน[8]
• วันที่ 31 กรกฎาคม 2522 ตั้งตำบลหนองหิน แยกออกจากตำบลปวนพุ[9]
• วันที่ 28 กรกฎาคม 2524 ตั้งตำบลโนนปอแดง แยกออกจากตำบลผาขาว[10]
• วันที่ 24 ธันวาคม 2528 จัดตั้งสุขาภิบาลหนองหิน ในท้องที่บางส่วนของตำบลหนองหิน[11]
• วันที่ 7 มกราคม 2531 แยกพื้นที่ตำบลผาขาว ตำบลท่าช้างคล้อง ตำบลโนนปอแดง และตำบลโนนป่าซาง อำเภอภูกระดึง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอผาขาว ให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอภูกระดึง[12]
• วันที่ 31 สิงหาคม 2531 ตั้งตำบลห้วยส้ม แยกออกจากตำบลผานกเค้า ตั้งตำบลบ้านเพิ่ม แยกออกจากตำบลผาขาว[13]
• วันที่ 13 พฤศจิกายน 2535 ตั้งตำบลตาดข่า แยกออกจากตำบลหนองหิน[14]
• วันที่ 3 พฤศจิกายน 2536 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอผาขาว อำเภอภูกระดึง เป็น อำเภอผาขาว[15]
• วันที่ 25 มิถุนายน 2540 แยกพื้นที่ตำบลหนองหิน ตำบลตาดข่า และตำบลปวนพุ อำเภอภูกระดึง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอหนองหิน และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอภูกระดึง[16]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลภูกระดึง และสุขาภิบาลหนองหิน เป็นเทศบาลตำบลภูกระดึง และเทศบาลตำบลหนองหิน ตามลำดับ[17] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 24 สิงหาคม 2550 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอหนองหิน อำเภอภูกระดึง เป็น อำเภอหนองหิน[18]