อำเภอสหัสขันธ์ มีประวัติความเป็นมายาวนาน ก่อตั้งขึ้นเป็นชุมชนร่วมสมัยกับการก่อตั้งเมืองกาฬสินธุ์ ชื่อว่า "บ้านพันลำ" เมื่อ พ.ศ. 2410 ตรงกับสมัยรัชการที่ 4 พระยาชัยสุนทร (ท้าวกิ่ง) เจ้าเมืองกาฬสินธุ์ ขอตั้งบ้านลำพันขึ้นเป็นเมืองสหัสขันธ์ โดยขึ้นตรงต่อเมืองกาฬสินธุ์ ต่อมา พ.ศ. 2425 เมืองสหัสขันธ์ได้ขอสมัครไปขึ้นกับเมืองกระมาลาไสย (กมลาไสย) เมื่อ พ.ศ. 2431 แต่งตั้งให้อุปฮาดบัวจากเมืองกมลาไสยเป็นพระประชาชนบาล (บัว) เป็นเจ้าเมืองสหัสขันธ์และได้ย้ายที่ทำการเมืองไปตั้งอยู่ “บ้านโคก” ต่อมาราษฎรเมืองสหัสขันธ์ร้องทุกข์ต่อกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม กล่าวโทษพระประชาชนบาล (บัว) ให้ออกจากตำแหน่งเจ้าเมืองสหัสขันธ์และแต่งตั้งราชบุตรแสนรักษาเจ้าเมืองสหัสขันธ์ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2433 ได้แต่งตั้งให้ท้าวขัติยวงศาเป็นพระประชาชนบาลเจ้าเมืองสหัสขันธ์ให้ขึ้นตรงต่อเมืองกมลาไสย

ต่อมามีการปรับปรุงระบบการปกครองสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อ พ.ศ. 2452 ให้เมืองกาฬสินธุ์และเมืองกมลาไสยขึ้นกับมณฑลร้อยเอ็ด ต่อมายุบมณฑลร้อยเอ็ดไปขึ้นกับมณฑลนครราชสีมาหลังจากนั้นกาฬสินธุ์ถูกยุบเป็นอำเภอหลุบขึ้นตรงต่อจังหวัดมหาสารคามจนกระทั่งเมื่อ พ.ศ. 2490 ได้ยกฐานะกาฬสินธุ์เป็นจังหวัด กมลาไสยและสหัสขันธ์จึงเป็นอำเภอของจังหวัดกาฬสินธุ์และในปี พ.ศ. 2510 อำเภอสหัสขันธ์ได้ย้ายที่ทำการอีกครั้งนึง เนื่องจากมีการสร้างเขื่อนลำปาวโดยย้ายจากตำบลโนนศิลาไปอยู่ที่ตำบลภูสิงห์ในปัจจุบัน

กล่าวโดยสรุป ปี พ.ศ. 2410 ท้าวแสนได้พาสมัครพรรคพวกอพยพออกจากเมืองกาฬสินธุ์ไปตั้งที่บ้านโคกพันลำ แล้วขอพระราชทานตั้งเมือง โปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านโคกพันลำขึ้นเป็นเมืองสหัสขันธ์ โดยการแยกออกจากเมืองกาฬสินธุ์เนื่องจากเมื่อ พ.ศ. 2409 ราชวงศ์ (เกษ) ได้เกิดความขัดแย้งกับพระยาชัยสุนทร (กิ่ง) เจ้าเมืองกาฬสินธุ์ จึงกราบบังคมทูลขอแยกเมืองไปตั้งอยู่บริเวณบ้านสระบัว ริมน้ำปาวฝั่งตะวันตก (เมืองกมลาไสย) และขอให้ตั้งเมืองสหัสขันธ์ ณ บ้านพันลำ พร้อมขอให้ท้าวแสนเป็นเจ้าเมืองสหัสขันธ์ ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2433 ได้แต่งตั้งท้าวแสนเป็นพระชาชนบาล เจ้าเมืองสหัสขันธ์ให้ขึ้นตรงต่อเมืองกมลาไสย[9]

• วันที่ 1 มิถุนายน 2473 ตั้งตำบลท่าคันโท แยกออกจากตำบลโคกเครือ[10]
• วันที่ 31 พฤษภาคม 2479 โอนพื้นที่หมู่ 15 บ้านพิมูล และพื้นที่หมู่ 17 บ้านคำใหญ่ (ในขณะนั้น) ของตำบลโคกเครือ อำเภอสหัสขันธ์ ไปขึ้นกับตำบลอิตื้อ อำเภอยางตลาด จังหวัดมหาสารคาม[8]
• วันที่ 17 เมษายน 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลมหาไชย อำเภอสหัสขันธ์ เป็น ตำบลแซงบาดาล และเปลี่ยนแปลงชื่อตำบลโคกเครือ อำเภอสหัสขันธ์ เป็น ตำบลสหัสขันธ์[11]
• วันที่ 12 สิงหาคม 2490 แยกพื้นที่อำเภอกาฬสินธุ์ อำเภอกมลาไสย อำเภอยางตลาด อำเภอสหัสขันธ์ และอำเภอกุฉินารายณ์ มาตั้งเป็น จังหวัดกาฬสินธุ์[12][13]
• วันที่ 6 มกราคม 2496 ตั้งตำบลสมเด็จ แยกออกจากตำบลหมูม่น ตั้งตำบลสำราญ แยกออกจากตำบลโนนศิลา และตำบลโพน ตั้งตำบลหนองบัว แยกออกจากตำบลสหัสขันธ์[14]
• วันที่ 15 ตุลาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลโนนศิลา ในท้องที่บางส่วนของตำบลโนนศิลา[15]
• วันที 23 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลทุ่งคลอง แยกออกจากตำบลสำราญ และตำบลโพน[16]
• วันที่ 22 สิงหาคม 2504 จัดตั้งสุขาภิบาลสี่แยก ในท้องที่บางส่วนของตำบลสมเด็จ[17]
• วันที่ 2 ตุลาคม 2505 แยกพื้นที่ตำบลท่าคันโท และตำบลสหัสขันธ์ อำเภอสหัสขันธ์ มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอท่าคันโท ขึ้นกับอำเภอสหัสขันธ์[4]
• วันที่ 15 ธันวาคม 2505 ก่อสร้างเขื่อนลำปาว[18]
• วันที่ 11 สิงหาคม 2507 แยกพื้นที่ตำบลสมเด็จ ตำบลหมูม่น และตำบลแซงบาดาล อำเภอสหัสขันธ์ มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอสมเด็จ ขึ้นกับอำเภอสหัสขันธ์[2]
• วันที่ 30 มีนาคม 2508 ตั้งตำบลนามะเขือ แยกออกจากตำบลโนนศิลา และตำบลหมูม่น[19]
• วันที่ 27 กรกฎาคม 2508 ยกฐานะกิ่งอำเภอท่าคันโท อำเภอสหัสขันธ์ เป็น อำเภอท่าคันโท[5]
• วันที่ 5 มีนาคม 2511 จัดตั้งสุขาภิบาลโนนบุรี ในท้องที่บางส่วนของตำบลนามะเขือ[20] และยุบสุขาภิบาลโนนศิลา เนื่องจากอยู่ในเขตน้ำท่วมตามโครงการชลประทานลำปาว[21] ราษฎรไม่อาจตั้งบ้านเรือนอยู่ในเขตสุขาภิบาล
• วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2512 ยกฐานะกิ่งอำเภอสมเด็จ อำเภอสหัสขันธ์ เป็น อำเภอสมเด็จ[3]
• วันที่ 26 สิงหาคม 2512 ตั้งตำบลภูสิงห์ แยกออกจากตำบลนามะเขือ[22]
• วันที่ 28 กันยายน 2515 แยกพื้นที่ตำบลทุ่งคลอง ตำบลโพน และตำบลสำราญ อำเภอสหัสขันธ์ มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอคำม่วง ขึ้นกับอำเภอสหัสขันธ์[6]
• วันที่ 17 มิถุนายน 2518 ตั้งตำบลสหัสขันธ์ แยกออกจากตำบลภูสิงห์ ตำบลนามะเขือ และตำบลโนนศิลา[23]
• วันที่ 1 สิงหาคม 2518 โอนพื้นที่หมู่ 3 บ้านสะอาดนาทม และพื้นที่หมู่ 4 บ้านหนองสองห้อง (ในขณะนั้น) ของตำบลหนองบัว อำเภอสหัสขันธ์ ไปขึ้นกับตำบลลำปาว อำเภอเมืองกาฬสินธ์ และโอนพื้นที่ตำบลหนองบัว เว้นแต่พื้นที่หมู่ 3 บ้านสะอาดนาทม และพื้นที่หมู่ 4 บ้านหนองสองห้อง อำเภอสหัสขันธ์ ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอหนองกุงศรี อำเภอท่าคันโท[24]
• วันที่ 8 กันยายน 2519 ยกฐานะกิ่งอำเภอคำม่วง อำเภอสหัสขันธ์ เป็น อำเภอคำม่วง[7]
• วันที่ 16 พฤศจิกายน 2519 ตั้งตำบลสำราญใต้ แยกออกจากตำบลสำราญ[25]
• วันที่ 5 สิงหาคม 2523 ตั้งตำบลนิคม แยกออกจากตำบลภูสิงห์[26]
• วันที่ 4 กรกฎาคม 2524 ตั้งตำบลโนนบุรี แยกออกจากตำบลภูสิงห์ ตั้งตำบลโนนแหลมทอง แยกออกจากตำบลโนนศิลา และตำบลนามะเขือ[27]
• วันที่ 8 มิถุนายน 2525 ตั้งตำบลโนนน้ำเกลี้ยง แยกออกจากตำบลสหัสขันธ์[28]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลโนนบุรี เป็นเทศบาลตำบลโนนบุรี[29]
• วันที่ 6 กรกฎาคม 2547 ยุบสภาตำบลโนนบุรี รวมกับเทศบาลตำบลโนนบุรี[30]