อำเภอเมืองหนองบัวลำภู หรืออำเภอหนองบัวลำภูเดิม เคยเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดอุดรธานี อยู่ห่างจากจังหวัดอุดรธานีประมาณ 46 กิโลเมตร (มีระยะทางห่างจากกรุงเทพฯ โดยเส้นทางรถยนต์ประมาณ 568 กิโลเมตร) ในอดีตจังหวัดหนองบัวลำภูเป็นเมืองโบราณที่ก่อตั้งมาแล้วไม่น้อยกว่า 900 ปี เดิมเป็นดินแดนที่ขึ้นต่อกรุงศรีสัตตนาคนหุต มีชื่อว่า "เมืองหนองบัวลุ่มภู นครเขื่อนขันธกาบแก้วบัวบาน"

เนื่องจากรัฐบาลมีนโยบายในการกระจายอำนาจมายังส่วนภูมิภาค เพื่อประโยชน์ในด้านการปกครอง การให้บริการของรัฐ การอำนวยความสะดวกแก่ประชาชน การส่งเสริมให้ท้องที่เจริญยิ่งขึ้น ตลอดจนเพื่อความมั่นคงของชาติ ประกอบกับจังหวัดอุดรธานีมีอาณาเขตกว้างขวางและมีพลเมืองมาก จึงเห็นสมควรแยกอำเภอต่างๆ บางอำเภอ ตั้งขึ้นเป็นจังหวัด โดยได้รับการสถาปนาให้เป็นจังหวัดหนองบัวลำภูอย่างเป็นทางการ ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2536 เป็นต้นไป[1]

• วันที่ 31 มกราคม 2468 ยุบตำบลบ้านจิก ไปรวมกับตำบลหนองบัว และตั้งตำบลโนนสัง แยกออกจากตำบลหัวนา[2]
• วันที่ 1 เมษายน 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดอุดรธานี กับจังหวัดเลย โดยโอนพื้นที่หมู่ 6,12 ตำบลนากลาง อำเภอหนองบัวลำภู จังหวัดอุดรธานี ไปขึ้นกับตำบลทุ่งโพธิ์ อำเภอกุดป่อง จังหวัดเลย และโอนพื้นที่หมู่ที่ 15,16,17,18,19,20,21 ตำบลยางหล่อ อำเภอหนองบัวลำภู จังหวัดอุดรธานี ไปขึ้นกับตำบลปวนพุ อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย[3]
• วันที่ 24 เมษายน 2482 โอนพื้นที่หมู่ 13,16 (ในขณะนั้น) ของตำบลหนองบัว ไปขึ้นกับตำบลนากลาง[4]
• วันที่ 5 พฤศจิกายน 2483 ตั้งตำบลหนองเรือ แยกออกจากตำบลโนนสัง และตำบลหัวนา[5]
• วันที่ 9 ธันวาคม 2490 แยกพื้นที่ตำบลโนนสัง และตำบลหนองเรือ อำเภอหนองบัวลำภู มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอโนนสัง ขึ้นกับอำเภอหนองบัวลำภู[6]
• วันที่ 7 สิงหาคม 2493 ตั้งตำบลกุดดู่ แยกออกจากตำบลโนนสัง และตั้งตำบลหนองบัวใต้ แยกออกจากตำบลหนองเรือ นอกจากนี้ยังโอนพื้นที่หมู่ 24 (ในตอนนั้น) จากตำบลโนนสัง มาขึ้นกับตำบลหนองเรือ[7]
• วันที่ 3 เมษายน 2494 ตั้งตำบลศรีบุญเรือง และตำบลนากอก แยกออกจากตำบลยางหล่อ ตั้งตำบลบ้านขาม แยกออกจากตำบลหัวนา และตั้งตำบลนาสี แยกออกจากตำบลเก่ากลอย[8]
• วันที่ 4 กันยายน 2494 ตั้งตำบลหนองสวรรค์ แยกออกจากตำบลหนองบัว[9]
• วันที่ 5 มิถุนายน 2499 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอโนนสัง อำเภอหนองบัวลำภู เป็น อำเภอโนนสัง[10]
• วันที่ 7 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลหนองบัวลำภู ในท้องที่บางส่วนของตำบลหนองบัว[11]
• วันที่ 20 กรกฎาคม 2508 แยกพื้นที่ตำบลศรีบุญเรือง ตำบลนากอก และตำบลยางหล่อ อำเภอหนองบัวลำภู มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอศรีบุญเรือง ขึ้นกับอำเภอหนองบัวลำภู และแยกพื้นที่ตำบลนากลาง ตำบลเก่ากลอย ตำบลนาสี อำเภอหนองบัวลำภู มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอนากลาง ขึ้นกับอำเภอหนองบัวลำภู[12]
• วันที่ 31 พฤษภาคม 2509 จัดตั้งสุขาภิบาลนากลาง ในท้องที่บางส่วนของตำบลนากลาง[13]
• วันที่ 19 กรกฎาคม 2509 จัดตั้งสุขาภิบาลโนนสูงเปลือย ในท้องที่บางส่วนของตำบลศรีบุญเรือง[14]
• วันที่ 25 เมษายน 2510 ตั้งตำบลหนองภัยศูนย์ แยกออกจากตำบลหนองบัว ตั้งตำบลบ้านพร้าว แยกออกจากตำบลหัวนา ตั้งตำบลโนนขมิ้น แยกออกจากตำบลหนองสวรรค์ ตั้งตำบลนาแก และตำบลฝั่งแดง แยกออกจากตำบลนากลาง ตั้งตำบลนาดี แยกออกจากตำบลเก่ากลอย ตั้งตำบลเมืองใหม่ แยกออกจากตำบลศรีบุญเรือง ตั้งตำบลโนนสะอาด แยกออกจากตำบลนากอก และตั้งตำบลกุดสะเทียน แยกออกจากตำบลยางหล่อ[15]
• วันที่ 11 มิถุนายน 2511 ตั้งตำบลบ้านโคก แยกออกจากตำบลนาสี[16]
• วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2512 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอศรีบุญเรือง และกิ่งอำเภอนากลาง อำเภอหนองบัวลำภู เป็น อำเภอศรีบุญเรือง และอำเภอนากลาง[17]
• วันที่ 26 สิงหาคม 2512 จัดตั้งสุขาภิบาลจอมทอง ในท้องที่บางส่วนของตำบลศรีบุญเรือง[18]
• วันที่ 7 ตุลาคม 2512 จัดตั้งนิคมสร้างตนเองเชียงพิณ ในท้องที่อำเภอเมืองอุดรธานี และอำเภอหนองบัวลำภู[19]
• วันท 7 ธันวาคม 2516 โอนพื้นที่หมู่ 4 และ 11 (ในตอนนั้น) จากตำบลโนนขมิ้น มาขึ้นกับตำบลฝั่งแดง อำเภอนากลาง[20]
• วันที่ 27 สิงหาคม 2517 ตั้งตำบลโพธิ์ชัย แยกออกจากตำบลหนองบัว[21]
• วันที่ 12 สิงหาคม 2518 ตั้งตำบลนามะเฟือง แยกออกจากตำบลบ้านขาม [22]
• วันที่ 23 ตุลาคม 2522 ตั้งตำบลกุดจิก แยกออกจากตำบลหนองภัยศูนย์ และตั้งตำบลลำภู แยกออกจากตำบลหนองบัว[23]
• วันที่ 8 มีนาคม 2526 โอนพื้นที่หมู่ 10 (ในขณะนั้น) ของตำบลนามะเฟือง ไปตั้งเป็นหมู่ที่ 18 ของตำบลหัวนา[24]
• วันที่ 30 สิงหาคม 2526 ตั้งตำบลนาคำไฮ แยกออกจากตำบลหนองสวรรค์[25]
• วันที่ 10 ตุลาคม 2529 ตั้งตำบลโนนทัน แยกออกจากตำบลหนองบัว และตั้งตำบลป่าไม้งาม แยกออกจากตำบลหัวนา[26]
• วันที่ 11 มิถุนายน 2530 จัดตั้งสุขาภิบาลนามะเฟือง ในท้องที่บางส่วนของตำบลนามะเฟือง[27] และจัดตั้งสุขาภิบาลนาคำไฮ ในท้องที่บางส่วนของตำบลนาคำไฮ[28]
• วันที่ 15 กันยายน 2532 ตั้งตำบลหนองหว้า แยกออกจากตำบลโนนขมิ้น[29]
• วันที่ 2 กันยายน 2536 แยกพื้นที่อำเภอหนองบัวลำภู อำเภอนากลาง อำเภอโนนสัง อำเภอศรีบุญเรือง และอำเภอสุวรรณคูหา จังหวัดอุดรธานี มาตั้งเป็น จังหวัดหนองบัวลำภู และเปลี่ยนชื่ออำเภอหนองบัวลำภู เป็นอำเภอเมืองหนองบัวลำภู[30]
• วันที่ 5 พฤษภาคม 2537 จัดตั้งสุขาภิบาลหัวนา ในท้องที่บางส่วนของตำบลหัวนา[31]
• วันที่ 9 พฤศจิกายน 2537 ยกฐานะจากสุขาภิบาลหนองบัวลำภู เป็นเทศบาลเมืองหนองบัวลำภู[32]
• วันที่ 26 ธันวาคม 2537 จัดตั้งศาลจังหวัดหนองบัวลำภู[33]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลนามะเฟือง สุขาภิบาลนาคำไฮ และสุขาภิบาลหัวนา เป็นเทศบาลตำบลนามะเฟือง เทศบาลตำบลนาคำไฮ และเทศบาลตำบลหัวนา ตามลำดับ