เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย (ราชสกุลเดิม: อิศรางกูร; เกิด: 14 มิถุนายน พ.ศ. 2398 — อสัญกรรม: 19 เมษายน พ.ศ. 2439) เป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นเจ้าจอมมารดาของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรพินทุ์เพ็ญภาคเจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย เป็นพระธิดาในหม่อมเจ้าโสภณ อิศรางกูร กับหม่อมอิ่ม อิศรางกูร ณ อยุธยา[1]บิดาเป็นพระโอรสในสมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศรานุรักษ์ ต้นราชสกุลอิศรางกูร เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อยมีน้องสาวคนหนึ่งถวายตัวเป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเช่นกัน คือ เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์มณี[2]เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย ได้สนองพระเดชพระคุณรับราชการเป็นพระสนม ประสูติกาลพระราชธิดาเพียงพระองค์เดียวคือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรพินทุ์เพ็ญภาค เมื่อพระราชธิดาทรงพระเจริญขึ้น ท่านจึงได้ประดิษฐ์ตุ๊กตาชาววังที่ปั้นจากดินเหนียวเพื่อให้พระองค์เจ้าอรพินทุ์เพ็ญภาคทรงเล่น จนเป็นที่โปรดปรานของเด็ก ๆ ในวัง แต่เดิมเจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อยได้ปั้นแจกแก่เด็กคนอื่นบ้าง แต่ภายหลังได้พัฒนาจนมีรูปแบบที่หลากหลาย ก่อนนำออกจำหน่ายตุ๊กตาชาววังในตำหนักนั่นเอง[3]เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย ถึงแก่อสัญกรรมหลังป่วยด้วยอหิวาตกโรค เมื่อวันที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2439[4] สิริอายุ 41 ปี โดยมีอนุสาวรีย์อยู่ที่สุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร