ประวัติ ของ โขนขุขันธ์

การแสดงโขนขุขันธ์ เกิดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2426 ประมาณรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ซึ่งมีวิวัฒนาการมาจากการที่พระยาขุขันธ์ภักดีศรีนนครลำดวน (ปัญญา ขุขันธิน) เจ้าเมืองขุขันธ์ท่านที่ 9 ได้นำครูโขนมาจากกรุงเทพฯ และครูโขนจากกัมพูชาเข้ามาถ่ายทอดและฝึกหัดการแสดง เมื่อปี พ.ศ. 2426-2447 นักแสดงใช้ผู้ชายล้วน โดยใช้ภาษาเขมรในการแสดง เนื่องจากเมืองขุขันธ์มีกลุ่มชาติพันธุ์เขมรอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก เพื่อให้ประชาชนเข้าใจในเนื้อเรื่องมากขึ้น

ต่อมาคณะโขนได้สืบทอดมาถึงพระยาบำรุงบุระประจันต์ (จันดี กาญจนเสริม) พ.ศ. 2450-2452 รูปแบบการแสดงทั้งหมดมีลักษณะเช่นเดียวกับคณะของพระยาขุขันธ์ภักดีศรีนครลำดวน (ปัญญา ขุขันธิน) แตกต่างกันที่ใช้ภาษาไทยในการแสดง และสืบทอดมาถึงคุณยายบัวแก้ว กาญจนเสริม พ.ศ. 2452-ยุคครูบรรณ มากนวล (ไม่ได้ระบุ พ.ศ.)

จากการที่นายบุญเลิศ จันทร อดีตครูใหญ่โรงเรียนขุขันธ์วิทยา ได้ฝึกซ้อมนักเล่นโขน ตอนท้าวมาลีราชว่าความ เล่นรอบกองไฟในงานของโรงเรียนขุขันธ์วิทยา และนายศิริ ศิลาวัฒน์ อดีตครูหัวหน้ากลุ่มโรงเรียนตำบลหัวเสือที่อำเภอได้ฝึกซ้อมโขน ตอน พระลักษมณ์ต้องหอกโมกขศักดิ์ และสังหารกุมภกรรณ เครื่องแต่งกายเท่าที่จะหาได้ไม่มีหัวโขนแต่ใข้หน้ากากปิดหน้าแทน

พ.ศ. 2510-2513 ได้แสดงในงานกาชาดประจำปีของจังหวัดศรีสะเกษ บรรเลงประกอบการแสดงโดยวงปี่พาทย์บ้านหัวเสือสืบเนื่องมาจากผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ (นายกำเกิง สุรการ) ได้ให้ทางอำเภอขุขันธ์ฝึกซ้อมการแสดงโขนเพื่อใช้แสดงในงานกาชาด นายอำเภอขุขันธ์ (นายสม ทัดศรี) จึงได้ให้นายศิริ ศิลาวัฒน์ จัดทำบทให้ผู้ฝึกซ้อมดำเนินการ 4 ตอน คือ

  • ตอน กำเนิด พาลี สุครีพ หนุมาน ฉากการออกรบ
  • ตอน ทรพีฆ่าพ่อ และพาลีฆ่าทรพี
  • ตอน หนุมานส่งข่าวนางสีดา และเผากรุงลงกา
  • ตอน พระลักษมณ์ต้องหอกโมกขศักดิ์ และสังหารกุมภกรรณ

ในปัจจุบันการแสดงโขนขุขันธ์ ขาดการสืบทอด และได้สูญหายไป นับว่าน่าเสียดายอย่างยิ่ง