เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต เจ้าผู้ครองนครลำปางองค์สุดท้าย สร้างโรงเรียนขึ้นข้างคุ้มหลวงเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๗ ต่อมา พ.ศ.๒๔๔๘ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธฯ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำรงพระราชอิสริยยศเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จประพาสมณฑลพายัพ ในการนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเปิด และ พระราชทานโรงเรียนนี้ว่า โรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย เมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๔๘ ครั้นต่อมาสภาพของอาคารของโรงเรียนชำรุดทรุดโทรมลง เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิตจึงซื้ออาคารและที่ดินของห้างกิมเซ่งหลี ตำบลน้ำล้อม อำเภอเมือง เป็นจำนวนเงิน ๑๓,๐๐๐ บาท ด้านหน้าและด้านข้างเป็นสวนดอกไม้ ด้านหลังเป็นสนาม ชั้นล่างเป็นตึกก่ออิฐถือปูน ชั้นบนทำด้วยไม้สัก หลังคามุงกระเบื้อง และ จ่ายค่าซ่อมอาคารเป็นเงิน ๔๓๒ บาท โรงเรียนแห่งใหม่นี้เปิดทำการเรียนการสอน เมื่อวันที่ ๑ กรกฏาคม พ.ศ.๒๔๕๔ และมอบเงินซื้ออุปกรณ์การเรียนอีกจำนวน ๒๐๐ บาท หลังจากนั้น เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิตมอบโรงเรียนแห่งนี้เป็นสมบัติของรัฐบาล

ต่อมา พ.ศ.๒๔๗๔ อาคารสถานที่ของโรงเรียนคับแคบลงไม่พอกับจำนวนนักเรียนที่มีจำนวนเพิ่มขึ้น จึงมีการย้ายโรงเรียนออกไปตั้งในสถานที่แห่งใหม่ ซึ่งเป็นสนามเสือป่านครลำปาง (คือที่ตั้งปัจจุบัน) ในเนื้อที่ ๔๐ ไร่ ๑ งาน ครั้นต่อมามีการขยายพื้นที่เพิ่มขึ้นอีก ปัจจุบันมีเนื้อที่ ๔๔ ไร่ ๓ งาน ๕๔ ตารางวา เป็นโรงเรียนมัธยมประจำจังหวัดลำปาง เปิดสอนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑-๖ แบบสหศึกษา จำนวนนักเรียนเกือบสี่พันคน ด้วยสำนึกในความเมตตากรุณาของเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ทางโรงเรียนบุญวาทย์วิทยาลัย จึงจัดสร้างอนุสาวรีย์เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิตขึ้น เปิดเมื่อวันที่ ๑๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๑ เพื่อไว้สักการบูชา