สถาบันวิจัย พัฒนา และสาธิตการศึกษาเกิดขึ้นในปี พ.ศ.2551 โดยการดำริของท่านศาสตราจารย์ ดร.วิรุณ ตั้งเจริญ อธิการบดีมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒในขณะนั้น เพื่อให้เป็นไปตามนโยบายการขยายโอกาสทางการศึกษาสู่ชุมชน และเป็นสวัสดิการของบุตรคณาจารย์ พนักงานมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ โดยมอบหมายให้ผู้ช่วยศาสตราจารย์นายแพทย์เฉลิมชัย บุญยะลีพรรณ รองอธิการบดีฝ่ายวางแผนและพัฒนาในขณะนั้น เป็นประธานคณะกรรมการในการจัดตั้งโรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ องครักษ์ ตามโครงการจัดตั้งสถาบันวิจัย พัฒนา และสาธิตการศึกษา ซึ่งมีชาวบ้านอีก 7 ครอบครัว ได้ร่วมบริจาคที่ดินในการจัดสร้าง จำนวน 206 ไร่ และในระหว่างดำเนินการจัดตั้งสถาบันฯ คณะจัดทำหลักสูตรได้ดำเนินการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาไปพร้อมกัน โดยได้ศึกษาข้อมูลทางวิชาการ และองค์ความรู้ทางศึกษาศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับการจัดการการศึกษาขั้นพื้นฐาน จาก “นวัตกรรมแห่งการศึกษา โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ องครักษ์” ที่คณะกรรมการดำเนินงานฝ่ายพัฒนาวิชาการและวิจัยได้ศึกษาและรวบรวมไว้ เพื่อเป็นองค์ความรู้และแนวคิด สำหรับการเป็นต้นแบบการจัดการศึกษา (Education Prototype)

ในปี พ.ศ.2555 สมัยผู้ช่วยศาสตราจารย์ นพ.เฉลิมชัย บุญยะลีพรรณ ดำรงตำแหน่งอธิการบดี สภามหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ได้มีมติเห็นชอบในการจัดตั้งสถาบันวิจัย พัฒนา และสาธิตการศึกษา และโรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ องครักษ์ โดยมีผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กิตติคุณ รุ่งเรือง ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการท่านแรก

สถาบันวิจัย พัฒนา และสาธิตการศึกษา เป็นส่วนงานภายในของมหาวิทยาลัยเทียบเท่าคณะหนึ่ง แบ่งโครงสร้างการบริหาร ได้แก่

1. ฝ่ายวิจัยและพัฒนานโยบาย
2. โรงเรียนสาธิต มศว องครักษ์
3. สำนักงานผู้อำนวยการ