พระฤษภเทพ (
สันสกฤต: ऋषभदेव) หรือ
พระฤษภนาถ (
สันสกฤต: ऋषभनाथ) เป็น
ตีรถังกร (
ศาสดา) องค์แรกของ
ศาสนาเชน ในบรรดาตีรถังกรทั้ง 24 องค์ของจักรวาลปัจจุบัน
[5][6] เชื่อกันว่าพระองค์มีชีวิตอยู่เมื่อนับหลายล้านล้านล้านปีก่อน (billions of billions)
[7][4] อีกพระนามของพระองค์คือ
อาทินาถ (ที่พึ่งองค์แรก)
[7] หรือ
อาทีศวร (
พระอิศวรองค์แรก)
ยุคาทิเทพ (เทพองค์แรกของยุค)
ประถมราชา (ราชาองค์แรก) และ
เนเภยะ อันแปลว่า บุตรของ
พระเจ้านาภิ[8][9] พระองค์เป็นหนึ่งในสี่ตีรถังกรที่ได้รับการเคารพสูงสุดในศาสนาเชน ได้แก่ พระฤษภนาถ,
พระมหาวีระ,
พระปารศวนาถ และ
พระเนมินาถ[10]ตามเอกสารของเชนเล่าว่า พระฤษภนาถเป็นพระราชโอรสของ
พระเจ้านาภิและ
พระนางมรุเทวีแห่งกรุง
อโยธยาหรือเมืองวินิตาทางตอนเหนือของอินเดีย
[4] ต่อมาอภิเษกสมรสกับพระมเหสีสองพระองค์คือพระนางสุนันทาและพระนางสุมังคลา มีบุตรกับพระนางสุมังคลาด้วยกัน 99 พระองค์ หนึ่งในนั้นคือ
พระเจ้าจักรพรรดิองค์แรกคือ
พระเจ้าภรตจักรพรรดิ และพระราชธิดาหนึ่งพระองค์นามว่าพราหมี และมีบุตรกับพระนางสุนันทาได้แก่
พระพาหุพลีพระราชโอรสพระองค์แรก และสุนทรี (Sundari) หลังการเสียชีวิตของนางนิลันชนา (Nilanjana) หนึ่งในนางรำ พระองค์ได้รู้แจ้งถึงธรรมชาติในความเป็นไปของโลก และเกิดประสงค์จะสละราชสมบัติออกผนวชหลังสละราชสมบัติและออกบวช พระฤษภนาถได้ออกเร่ร่อนโดยปราศจากอาหารเป็นเวลาหนึ่งปีเต็ม ในวันที่พระองค์ได้รับอาหารเป็นวันแรกในรอบปีนั้น ศาสนิกชนฉลองกันเป็นวัน
Akshaya Tritiya จากนั้นจึงเข้าสู่
โมกษะตามคติเชน บน
เขาไกรลาศ (Kailash) คัมภีร์เล่ม
อาทิปุราณะ (Adi Purana) ของ
ไชนเสนา (Jinasena) คือเอกสารที่บันทึกประวัติชีวิตของพระองค์ การสร้างรูปเคารพและประติมาณวิทยาของพระงอค์ประกอบด้วยรูปเคารพขนาดมหึมา เช่น
เทวรูปแห่งอสิงหา และเทวรูปต่าง ๆ ใน
เขาโคปชาล (Gopachal hill) สัญลักษณ์ประจำพระองค์คือกระทิง, ต้น
Nyagrodha, โคมุขยักษา (Gomukha Yaksha -
ยักษ์ที่มีหน้าเป็นกระทิง) และจักเรศวารียักษี (
Chakreshvari Yakshi)