การควบคุมโดยพลเรือน หรือการควบคุมทหารโดยพลเรือน เป็นลัทธิในทางทหารและรัฐศาสตร์ซึ่งให้ความรับผิดชอบสูงสุดในด้านการตัดสินใจทางยุทธศาสตร์ของประเทศอยู่ในมือของผู้นำทางการเมืองที่เป็นพลเรือน มิใช่นายทหารอาชีพ การควบคุมโดยพลเรือนมักถูกมองว่าเป็นลักษณะที่ต้องมีของเสรีประชาธิปไตย ที่มีเสถียรภาพ คำว่า "การควบคุมโดยพลเรือน" ในการวิเคราะห์เชิงวิชาการมักเกิดในบริบทของประชาธิปไตยซึ่งปกครองโดยข้าราชการที่มาจากการเลือกตั้ง แม้การที่ทหารอยู่ภายใต้การบังคับการควบคุมทางการเมืองจะมิใช่เอกลักษณ์เฉพาะในสังคมเสรีประชาธิปไตยเท่านั้น ตัวอย่างหนึ่ง คือ สาธารณรัฐประชาชนจีน เหมา เจ๋อตงกล่าวว่า "หลักของเรา คือ พรรคเป็นผู้สั่งปืน และจักต้องไม่ยอมให้ปืนเป็นผู้สั่งพรรค" ซึ่งสะท้อนความสำคัญสูงสุดของพรรคคอมมิวนิสต์จีน (ตลอดจนพรรคคอมมิวนิสต์ทั้งหมดโดยรวม) ในฐานะผู้ตัดสินใจตามระบบศูนย์รวมอำนาจปกครองประชาธิปไตยในทฤษฎีลัทธิมากซ์-เลนินและลัทธิเหมา[1]