กูมาร์คัฆ (กีเชะ: Qʼumarkaj) หรือ กูมาร์กาฮ์ (สเปน: Qʼumarkaj, Gumarcaj, Cumarcaj) เป็นเมืองโบราณทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ของจังหวัดกิเช ประเทศกัวเตมาลา ชื่อเมืองนี้มีที่มาจากวลีในภาษากีเชะว่า กูมาร์คาฮ์ (Qʼumarkah) ซึ่งแปลว่า "สถานที่ที่สร้างจากต้นกกแก่"[2] กูมาร์คัฆยังเป็นที่รู้จักกันในนาม อูตาตลัน (Utatlán) ซึ่งเป็นคำแปลชื่อเมืองนี้ในภาษานาวัตล์กูมาร์คัฆเป็นหนึ่งในเมืองที่มีอำนาจมากที่สุดของอารยธรรมมายาเมื่อชาวสเปนเข้ามาถึงภูมิภาคนี้ในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 16[3] เมืองนี้เป็นเมืองหลวงของอาณาจักรมายากีเชะในสมัยหลังคลาสสิกตอนปลาย[4] ในช่วงที่สเปนเข้าพิชิตดินแดน กูมาร์คัฆเป็นเมืองหลวงที่ค่อนข้างใหม่ โดยเมืองหลวงของอาณาจักรกีเชะเดิมตั้งอยู่ที่ฆาคาวิทส์ (ได้รับการระบุว่าตรงกับแหล่งโบราณคดีชิตินามิตในปัจจุบัน) และพิสมาชิ[5] กูมาร์คัฆได้รับการก่อตั้งขึ้นทางทิศเหนือของพิสมาชิในรัชสมัยของกษัตริย์กูกูมัทส์ (หมายถึง "งูขนนก" ในภาษากีเชะ) ในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 15[6] ใน ค.ศ. 1470 กูมาร์คัฆอ่อนแอลงอย่างมากจากการกบฏในหมู่ขุนนางซึ่งส่งผลให้ชาวกีเชะสูญเสียพันธมิตรที่สำคัญไปในทางโบราณคดีและประวัติศาสตร์ชาติพันธุ์ กูมาร์คัฆเป็นเมืองหลวงที่เป็นที่รู้จักกันมากที่สุดของอารยธรรมมายาที่สูงในสมัยหลังคลาสสิก[7] การกล่าวถึงเมืองนี้ครั้งแรกเป็นภาษาสเปนปรากฏในจดหมายที่เอร์นัน กอร์เตส ส่งไปจากเม็กซิโก แม้ว่าแหล่งโบราณคดีนี้จะได้รับการสำรวจแล้ว แต่งานบูรณะก็ดำเนินไปได้เพียงเล็กน้อย สถาปัตยกรรมที่ยังหลงเหลืออยู่ซึ่งรวมถึงสนามเล่นบอลแบบมีโซอเมริกา วิหาร และวังได้รับความเสียหายอย่างหนักจากการถูกขโมยหินไปสร้างเมืองซานตากรุซเดลกิเชที่อยู่ใกล้เคียงโครงสร้างหลักของกูมาร์คัฆได้รับการจัดวางรอบจัตุรัสแห่งหนึ่ง ได้แก่ วิหารเทพโทฆิลซึ่งเป็นเทพเจ้าจากัวร์และองค์อุปถัมภ์เมือง วิหารเทพีอาวีลิชซึ่งเป็นเทพีองค์อุปถัมภ์สายสกุลหนึ่ง วิหารเทพฆาคาวิทส์ซึ่งเป็นเทพเจ้าแห่งขุนเขาและองค์อุปถัมภ์สายสกุลหนึ่ง และวิหารเทพกูกูมัทส์ซึ่งเป็นเทพเจ้างูขนนกและองค์อุปถัมภ์ราชวงศ์ สนามเล่นบอลแบบมีโซอเมริกาตั้งอยู่ระหว่างวังของสกุลขุนนางสำคัญสองสกุล มีวังหรือ นิมฆา กระจายอยู่ทั่วเมืองพื้นที่กูมาร์คัฆและปริมณฑลแบ่งออกเป็นส่วนทางการเมืองสี่ส่วน โดยแต่ละส่วนเป็นของสายสกุลผู้ปกครองที่สำคัญที่สุดแต่ละสาย นอกจากนี้ยังครอบคลุมถึงเมืองบริวารขนาดเล็กจำนวนหนึ่งซึ่งรวมถึงจีซาลิน, พิสมาชิ, อาทาลายา และพาคามัน[8] พื้นที่ใจกลางของแหล่งโบราณคดีนี้เปิดให้ผู้คนเข้าชมและมีโครงสร้างพื้นฐานบางอย่าง เช่น พิพิธภัณฑ์ขนาดเล็ก[9]