วิวัฒนาการของตุลาการไทย

โปรดดู วิวัฒนาการของตุลาการในทางนิรุกติศาสตร์ / คำว่า "ตระลาการ" ข้างบนประกอบ

ในการพิจารณาพิพากษาอรรถคดีแต่โบราณจะมีเจ้าพนักงานสองฝ่าย คือ "ตระลาการ" หรือ"ตุลาการ" มีหน้าที่พิจารณาไต่สวนหาข้อเท็จจริง และ "ผู้พิพากษา" มีหน้าที่ให้คำพิพากษาเมื่อได้ข้อเท็จจริงจากตุลาการแล้ว เมื่อมีการเลิกใช้กฎหมายตราสามดวงโดยปริยาย ฝ่ายตุลาการก็สูญสิ้นไปด้วย ผู้พิพากษาจึงต้องปฏิบัติหน้าที่ของตุลาการอย่างโบราณอีกหน้าที่หนึ่ง อย่างไรก็ดี ต่อมาภายหลังกลับรื้อคำว่า "ตระลาการ" หรือ "ตุลาการ" ขึ้นมาใช้อีก โดยให้ความหมายว่าผู้พิจารณาพิพากษาอรรถคดีเหมือนอย่างผู้พิพากษา จนกระทั่งภายหลังมีกฎหมายว่าด้วยข้าราชการตุลาการขึ้น จึงเป็นที่ทำให้เข้าใจอย่างตายตัวว่า ในบัดนี้ความหมายของคำว่า "ผู้พิพากษา" กับ "ตุลาการ" เป็นอย่างเดียวกัน[9] จนกระทั่งต่อมามีการจัดตั้งศาลรัฐธรรมนูญกับศาลปกครองขึ้น โดยโอนอำนาจของศาลยุติธรรมที่เกี่ยวกับคดีปกครองและการตีความรัฐธรรมนูญไปให้กับศาลที่จัดตั้งใหม่ทั้งสองประเภทดังกล่าว จึงมีการกำหนดในกฎหมายอย่างชัดเจนทำให้เห็นได้ว่าตำแหน่ง "ผู้พิพากษา" นั้นจะใช้กับศาลยุติธรรมเท่านั้น แต่ศาลรัฐธรรมนูญกับศาลปกครองนั้น จะเรียกว่า "ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญและตุลาการศาลปกครอง"

การได้มาและการให้พ้นจากตำแหน่งซึ่งข้าราชการตุลาการ

ข้าราชการตุลาการนี้ พระมหากษัตริย์จะได้ทรงแต่งตั้ง เลื่อนตำแหน่ง หรือถอดถอนตามคำแนะนำของคณะกรรมการข้าราชการตุลาการ (ก.ต.) เว้นแต่สำหรับตำแหน่งผู้ช่วยผู้พิพากษาเป็นอำนาจของประธานศาลฎีกาโดยความเห็นชอบของ ก.ต.

ผู้ที่จะเข้ารับราชการเป็นข้าราชการตุลาการจะต้องเป็นผู้ดำรงตนอยู่ในความดีงาม กับทั้งต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามดังต่อไปนี้

1. มีสัญชาติไทยโดยกำเนิด

2. มีอายุไม่ต่ำกว่ายี่สิบห้าปีบริบูรณ์

3. มีความเลื่อมใสในการปกครองระบอบประชาธิปไตยด้วยความบริสุทธิ์ใจ

4. เป็นสมาชิกแห่งเนติบัณฑิตยสภา

5. ไม่เป็นผู้มีหนี้สินล้นพ้นตัว

6. ไม่เป็นผู้อยู่ระหว่างถูกสั่งให้พักราชการหรือถูกสั่งให้ออกจากราชการไว้ก่อนตามกฎหมาย

7. ไม่เคยถูกลงโทษไล่ออก ปลดออก หรือให้ออกจากราชการ หน่วยงานรัฐวิสาหกิจ หรือหน่วยงานอื่นของรัฐ

8. ไม่เคยรับโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก เว้นแต่เป็นกรณีสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ

9. ไม่เป็นคนไร้ความสามารถ คนเสมือนไร้ความสามารถ คนวิกลจริต หรือคนมีจิตฟั่นเฟือนไม่สมประกอบ

10. ไม่มีกายภาพหรือจิตภาพพิการจนเป็นเหตุให้ไม่สมควรที่จะรับราชการ

11. ไม่เป็นโรคตามที่ ก.ต. ระบุไว้ในระเบียบของ ก.ต.

12. ได้ผ่านการตรวจร่างกายและจิตใจ และได้รับการรับรองสำหรับการตรวจดังกล่าวจากคณะกรรมการแพทย์ที่ ก.ต. แต่งตั้งแล้ว

13. ได้ผ่านการฝึกหัดเป็นผู้พิพากษามาแล้วไม่น้อยกว่าหนึ่งปี

คุณสมบัติและลักษณะต้องห้ามดังกล่าวนี้ไม่ใช้บังคับแก่ข้าราชการที่มีตำแหน่งไม่ต่ำกว่าระดับปลัดกระทรวงยุติธรรม อัยการ และทนายความที่เคยว่าความมาแล้วไม่ต่ำกว่าห้าปี กับทั้งไม่ใช้บังคับแก่บุคคลที่มีสัญชาติต่างด้าวซึ่งรัฐบาลไทยได้ทำสัญญาว่าจ้างมาเป็นข้าราชการตุลาการไทย

อำนาจและหน้าที่ของข้าราชการตุลาการ

สมัยก่อน ผู้พิพากษาแบ่งออกเป็นสองชั้น ชั้นแรกมีอำนาจหน้าที่ที่จะพิจารณาและพิพากษาความอาญาอันมีโทษจำคุกไม่เกินกว่าหกเดือน หรือปรับไม่เกินหนึ่งพันบาท และความแพ่งอันมีโทษหรือทุนทรัพย์ไม่เกินกว่าหนึ่งพันบาท ส่วนชั้นที่สองมีอำนาจหน้าที่ที่จะออกหมายหรือสั่งให้จับได้ ที่จะบังคับส่งตัวคนไปต่างดินแดน ที่จะออกหมายหรือมีคำสั่งให้ค้นของกลาง ที่จะออกหมายเรียกคู่ความและพยานในคดีซึ่งตนรับผิดชอบอยู่ ที่จะพิจารณาคดีอื่นใดทั้งปวง[10]

ปัจจุบัน ผู้พิพากษามีอำนาจหน้าที่เสมอกันหมดแล้ว โดยผู้พิพากษาคนหนึ่งมีอำนาจที่จะออกหมายเรียก หมายอาญา หรือหมายสั่งให้ส่งคนมาหรือไปยังเขตใด ๆ กับทั้งที่จะออกคำสั่งใด ๆ อันมิใช่เป็นทางวินิจฉัยชี้ขาดคดีความ และมีอำนาจหน้าที่ไต่สวนและวินิจฉัยชี้ขาดคดีความทั้งปวงที่ตนรับผิดชอบ ตลอดจนไต่สวนและออกคำสั่งเกี่ยวกับวิธีการเพื่อความปลอดภัย ทั้งนี้ แล้วแต่ลำดับศาลด้วย[11]