วัตถุดิบสำหรับทำข้าวดอกราย ประกอบไปด้วย ข้าวสวย เนื้อปลาทะเลสุก (จากการย่างหรือต้ม ตามชอบ)[5] ตะไคร้ หอมแดง พริกสด กะปิเคย กุ้ง และน้ำมะขามเปียก[1][3] มีกรรมวิธีทำไม่ยาก เบื้องต้นต้องตำน้ำพริกลงในครก ด้วยการใส่ตะไคร้ซอย หอมแดงซอย พริก เนื้อปลาทะเลสุกแกะเนื้อ กะปิ ตำทุกอย่างให้เข้ากัน แต่งรสด้วยน้ำมะขามเปียก (หรือมะขามสด) ก่อนคดข้าวเย็นลงไปคลุกกับน้ำพริกที่ตำไว้ในครกให้เข้ากัน[1] โดยปรุงให้ได้รสเปรี้ยวนำ เค็มและเผ็ดตาม[3] รับประทานเคียงกับผักสด ปลาเส้นทอด หรือปลาแห้งทอด จะยิ่งทำให้ข้าวดอกรายมีรสชาติที่ดีขึ้น[1][4]

ข้าวที่ใช้จะเป็นข้าวเย็นที่กินเหลือจากอาหารมื้อก่อน เพื่อให้เมล็ดข้าวคงรูปไม่เละ[1] บ้างก็ว่าเป็นกุศโลบายให้ใช้อาหารกินเหลือให้เกิดประโยชน์[3][4] กะปิควรใช้กะปิสดใหม่ จะให้รสสัมผัสและความหอมที่ดี[1]

ส่วนครกที่ใช้ในการทำข้าวดอกรายจะมีลักษณะพิเศษ มีเฉพาะในชุมชนสะกอมเท่านั้น กล่าวคือเป็นครกไม้ที่มีปากครกใหญ่พอที่จะทำหน้าที่เป็นเขียงได้ทั้งสองด้าน[1] โดยจิรณรงค์ วงษ์สุนทร ให้คำอธิบายไว้วว่า "...ครกไม้ที่ใช้สำหรับตำข้าวดอกรายโดยเฉพาะ เป็นไม้ท่อนใหญ่ท่อนเดียว ขุดเป็นหลุม ที่ปากหลุมมีปีกที่กว้างออกไปพอที่จะใช้พื้นที่หั่น ซอย สับเครื่องน้ำพริกต่าง ๆ แทนเขียง แล้วปาดทุกอย่างลงไปในหลุมแล้วตำให้เข้ากัน"[3] ซึ่งครกไม้นี้ทำจากไม้ตะเคียนไม่ค่อยขึ้นรา หากขึ้นราให้ล้างด้วยน้ำส้มสายชู ขัดกับน้ำเกลือ และนำไปตากแดด[1]