คณะมนุษยศาสตร์ เป็นองค์กรการศึกษาที่พัฒนามาจากโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูง ดังหลักฐานหนังสือที่ระลึกวันเปิดอนุสาวรีย์ ศาสตราจารย์หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล มีข้อความระบุไว้ชัดเจนว่า “โรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูง ถนนประสานมิตร เปิดเมื่อวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2492 และชื่อโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูง ถนนประสานมิตร หมดไปในการประชุมกรรมการโรงเรียนเมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2496 เปลี่ยนรูปมาเป็นวิทยาลัยวิชาการศึกษา” วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร นอกจากมีส่วนราชการอันประกอบด้วยคณะวิชาต่างๆ 4 คณะ คือ คณะวิชาการศึกษา คณะวิชาวิจัยการศึกษา คณะวิชาวิทยาศาสตร์ คณะวิชามนุษยธรรมศึกษาและสังคมศาสตร์ แล้ว ยังมีสาขาทั้งอยู่ในกรุงเทพมหานคร และต่างจังหวัด รวม 7 สาขา ได้แก่ วิทยาลัยวิชาการศึกษาปทุมวัน วิทยาลัยวิชาการศึกษาพลศึกษา วิทยาลัยวิชาการศึกษาบางเขน วิทยาลัยวิชาการศึกษาบางแสน วิทยาลัยวิชาการศึกษาพิษณุโลก วิทยาลัยวิชาการศึกษามหาสารคาม วิทยาลัยวิชาการศึกษาสงขลา

การบริหารราชการของวิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร จะแบ่งส่วนราชการเช่นเดียวกับวิทยาลัยการศึกษาประสานมิตร โดยมีหัวหน้าคณะวิชารับผิดชอบงานบริหารและงานวิชาการ เช่นเดียวกับคณะวิชาอื่นๆ ณ วิทยาลัยวิชาการศึกษาประสานมิตร

เมื่อวิทยาลัยวิชาการศึกษาได้รับการยกฐานะเป็นมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ตามพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ในวันที่ 29 มิถุนายน พ.ศ. 2517 และเมื่อมี พระราชกฤษฎีกาแบ่งส่วนราชการในเวลาต่อมาเพื่อให้จัดตั้งเป็นคณะนั้น จึงได้มีการแยกคณะวิชามนุษยธรรมศึกษาและสังคมศาสตร์เดิม ออกมาเป็น 2 คณะ คือ คณะมนุษยศาสตร์ และคณะสังคมศาสตร์ ส่วนคณะวิชาการศึกษาเปลี่ยนมาเป็น คณะศึกษาศาสตร์ คณะวิชาวิทยาศาสตร์ เปลี่ยนมาเป็น คณะวิทยาศาสตร์ ดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน คณะวิชาวิจัยฯ ไม่ปรากฏในการแบ่งส่วนราชการ ด้วยเหตุผลที่ว่าแต่ละคณะต่างก็มีงานวิจัยของตนเองที่จะต้องกระทำ จึงไม่จำเป็นต้องมีคณะวิชาวิจัยฯตั้งขึ้นมาเป็นเอกเทศ ดังที่เคยมีอยู่ในวิทยาลัยวิชาการศึกษา

ในการยกฐานะวิทยาลัยวิชาการศึกษา ตามพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พ.ศ. 2517 นั้น ทุกสาขาของวิทยาลัยวิชาการศึกษาได้รับการยกฐานะขึ้นมาเป็นวิทยาเขตของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒด้วย มีการแบ่งส่วนราชการและบริหารราชการในลักษณะเครือข่ายรูปแบบเดียวกัน ดังนั้นจึงมีคณะมนุษยศาสตร์อยู่ในทุกวิทยาเขต โดยมีผู้บริหารคณะคือ คณบดี อยู่ที่ประสานมิตร ส่วนที่วิทยาเขตมีรองคณบดี เป็นผู้บริหารคณะ คณบดีคณะต่างๆ รวมทั้งคณบดีคณะมนุษยศาสตร์ที่ประสานมิตรทำหน้าที่ประสานงาน โดยเฉพาะงานทางด้านวิชาการกับรองคณบดีของคณะฯ ในวิทยาเขต ส่วนการบริหารงานบุคคล การบริหารการเงิน ฯลฯ ของวิทยาเขตอยู่ในความรับผิดชอบของรองอธิการบดีของแต่ละวิทยาเขต ดังประกาศทบวงมหาวิทยาลัยของรัฐ เรื่องการแบ่งส่วนราชการในมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พ.ศ. 2518 คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สถาปนาขึ้น เมื่อวันที่ 22 สิงหาคม พ.ศ. 2518 กำหนดให้มีหน่วยราชการในคณะมนุษยศาสตร์ 8 หน่วยงาน ด้วยกัน คือ (1) สำนักงานเลขานุการคณะ (2) ภาควิชาจิตวิทยา (3) ภาควิชาดุริยางคศาสตร์ (4) ภาควิชาบรรณารักษศาสตร์ (5) ภาควิชาภาษาตะวันตก (6) ภาควิชาภาษาไทยและภาษาตะวันออก (7) ภาควิชาภาษาศาสตร์ และ (8) ภาควิชาศิลปะและวัฒนธรรม ทั้งนี้ มหาวิทยลัยศรีนครินทรวิโรฒได้จัดการให้มีคณะมนุษยศาสตร์ขึ้นตามพระราชกฤษฎีกาว่าด้วยการแบ่งส่วนราชการภายในมหาวิทยาลัยฯ เมื่อวันที่ 22 สิงหาคม พ.ศ. 2518 ซึ่งถือว่าเป็นวันสถาปนาของคณะนี้ตลอดมา

ในระยะแรกของการดำเนินงานตามพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยฯ ทุกภาควิชาในคณะฯ ได้จัดทำหลักสูตรในสาขาวิชาเอกของตน โดยเฉพาะในระดับปริญญาตรีได้มีการเปิดสอนตามหลักสูตรศิลปศาสตรบัณฑิต (ศศ.บ.) ในสาขาวิชาภาษาไทย ภาษาอังกฤษ และตามหลักสูตร วิทยาศาสตรบัณฑิต (วท.บ.) ในสาขาวิชาจิตวิทยา แต่อย่างไรก็ตามการสอนตามหลักสูตรเดิม ในทางการศึกษาก็ยังคงมีอยู่ทั้งในระดับปริญญาตรี (กศ.บ.) และในระดับปริญญาโท (กศ.ม.)

ในปีเดียวกันคณะมนุษยศาสตร์ก็ได้จัดตั้งภาควิชาเพิ่มขึ้นอีก 1 ภาควิชาคือ ภาควิชาปรัชญาและศาสนา ปี พ.ศ. 2536 ภาควิชาศิลปะและวัฒนธรรม และรวมถึงภาควิชาดุริยางคศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ ได้สถาปนาขึ้นเป็น คณะศิลปกรรมศาสตร์ นับแต่นั้นจนถึงปัจจุบันคณะมนุษยศาสตร์ จึงประกอบด้วยภาควิชา 6 ภาควิชา คือ

1. ภาควิชาจิตวิทยา
2. ภาควิชาบรรณารักษศาสตร์และสารสนเทศศาสตร์
3. ภาควิชาปรัชญาและศาสนา
4. ภาควิชาภาษาตะวันตก
5. ภาควิชาภาษาไทยและภาษาตะวันออก
6. ภาควิชาภาษาศาสตร์

โดยรับผิดชอบการเรียนการสอนในระดับปริญญาตรีและระดับบัณฑิตศึกษา ทั้งประกาศนียบัตรบัณฑิต ปริญญาโท และปริญญาเอก รวมทั้งส่งเสริมการวิจัย บริการทางวิชาการแก่ชุมชน และทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม